Bilirubina całkowita

Badanie stężenia bilirubiny całkowitej to pomiar we krwi poziomu żółto-pomarańczowego barwnika, który jest naturalnym produktem rozpadu hemoglobiny – białka znajdującego się w czerwonych krwinkach. Każdego dnia stare, zużyte erytrocyty są niszczone, głównie w śledzionie. Uwalniana jest z nich hemoglobina, która zostaje przetworzona, a jednym z końcowych produktów tego procesu jest właśnie bilirubina.

Proces metabolizmu bilirubiny można opisać w kilku krokach:

• Rozpad. Bilirubina powstaje głównie w wyniku rozpadu hemu z hemoglobiny w komórkach układu siateczkowo-śródbłonkowego (głównie w śledzionie, ale także w wątrobie i szpiku) i jest to tzw. bilirubina wolna (pośrednia) – nierozpuszczalna w wodzie, która jest transportowana we krwi w połączeniu z białkiem - albuminą.
• Przetwarzanie w wątrobie. Wątroba wychwytuje bilirubinę wolną z krwi i w swoich komórkach (hepatocytach) łączy ją z kwasem glukuronowym. W ten sposób powstaje bilirubina związana (bezpośrednia), która jest już rozpuszczalna w wodzie.
• Wydzielanie. Rozpuszczalna bilirubina jest wydzielana do żółci, trafia do jelit, gdzie podlega dalszym przemianom do urobilinogenu i jest wydalana wraz z kałem, nadając stolcowi charakterystyczny, brązowy kolor (sterkolilina). Część urobilinogenu podlega ponownemu wchłonieniu w jelitach i na drodze przemian wydalany jest z moczem nadając mu żółtawe zabarwienie.

Badanie bilirubiny całkowitej mierzy sumę obu form bilirubiny: wolnej (pośredniej) i związanej (bezpośredniej). Jej stężenie we krwi jest odzwierciedleniem równowagi między tempem produkcji (związanym z rozpadem krwinek), a sprawnością wątroby i dróg żółciowych w jej przetwarzaniu i usuwaniu.

Badanie stężenia bilirubiny jest jednym z podstawowych testów w panelu wątrobowym. Zleca się je najczęściej w przypadku podejrzenia chorób wątroby, dróg żółciowych lub niedokrwistości hemolitycznej.

Najbardziej charakterystycznym objawem, który skłania do wykonania badania, jest żółtaczka, czyli:

• Żółte zabarwienie skóry i twardówek oczu (białek oczu).
• Ciemne, piwne zabarwienie moczu.
• Odbarwione, jasne, gliniaste stolce.

Inne objawy, które mogą uzasadniać pomiar bilirubiny, to:

• Ból w prawej, górnej części brzucha.
• Nudności, wymioty, brak apetytu.
• Przewlekłe zmęczenie i osłabienie.
• Obrzęki, zwłaszcza w okolicy kostek.
• Uporczywy świąd skóry.
• Niewyjaśniona utrata masy ciała.
• Podejrzenie toksycznego uszkodzenia wątroby (np. po alkoholu, lekach, zatruciu grzybami).
• Monitorowanie przebiegu zdiagnozowanych chorób wątroby, takich jak wirusowe zapalenie wątroby (WZW) czy marskość.

Badanie to jest kluczowe w diagnostyce wielu schorzeń, zwłaszcza u osób z określonymi czynnikami ryzyka lub objawami. Jakie to osoby?

• Osoby z objawami żółtaczki. To podstawowe badanie potwierdzające, że przyczyną zażółcenia skóry jest nadmiar bilirubiny, co wymaga natychmiastowej dalszej diagnostyki.
• Osoby z podejrzeniem chorób wątroby. Pacjenci nadużywający alkoholu, po przebytych wirusowych zapaleniach wątroby (WZW B, C) lub z objawami sugerującymi uszkodzenie tego narządu powinni regularnie kontrolować jego stan, a bilirubina jest jednym z kluczowych wskaźników.
• Osoby z podejrzeniem kamicy żółciowej lub chorób dróg żółciowych. Kamień blokujący odpływ żółci z pęcherzyka lub dróg żółciowych uniemożliwia wydalanie bilirubiny, co prowadzi do jej wzrostu we krwi.
• Osoby z podejrzeniem niedokrwistości hemolitycznej. W stanach, gdzie dochodzi do nadmiernego rozpadu czerwonych krwinek, organizm produkuje tak dużo bilirubiny, że nawet zdrowa wątroba nie nadąża z jej przetwarzaniem.
• Osoby z łagodną, okresową żółtaczką nasilającą się po stresie lub wysiłku. Może to być objaw zespołu Gilberta – łagodnej, uwarunkowanej genetycznie choroby, polegającej na niewielkim upośledzeniu przetwarzania bilirubiny przez wątrobę.
• Noworodki. U większości noworodków występuje tzw. żółtaczka fizjologiczna, ale monitorowanie stężenia bilirubiny jest kluczowe, aby upewnić się, że nie przekracza ono bezpiecznych wartości.

Częstotliwość badania bilirubiny zależy od stanu klinicznego pacjenta.

• Diagnostycznie zazwyczaj wykonuje się je jednorazowo przy wystąpieniu objawów.
• W monitorowaniu chorób przewlekłych, u pacjentów z marskością wątroby czy przewlekłym zapaleniem wątroby, lekarz ustala harmonogram badań kontrolnych w zależności od stopnia zaawansowania choroby i prowadzonego leczenia.
• Profilaktycznie badanie jest częścią standardowego panelu badań wątrobowych, które warto wykonywać raz w roku.

Aby uzyskać wiarygodny wynik, należy odpowiednio przygotować się do badania.

• Badanie należy wykonać na czczo, co najmniej 8-12 godzin po ostatnim posiłku.
• Rano przed badaniem wypij szklankę niegazowanej wody.
• Krew najlepiej pobrać w godzinach porannych (7:00-10:00).
• Unikaj intensywnego wysiłku fizycznego na 24 godziny przed badaniem.
• Należy powstrzymać się od spożywania alkoholu na co najmniej 24-48 godzin przed badaniem.

Na stężenie bilirubiny we krwi, oprócz chorób, mogą wpływać również inne czynniki.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Noworodki mają fizjologicznie wysokie stężenie bilirubiny.
  • •
    Głodzenie i wysiłek fizyczny mogą podnosić stężenie bilirubiny, zwłaszcza u osób z zespołem Gilberta.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Stany podwyższające stężenie to wirusowe, alkoholowe i toksyczne uszkodzenie wątroby, marskość wątroby, kamica przewodowa, rak trzustki lub dróg żółciowych, niedokrwistości hemolityczne, zespół Gilberta, zespół Criglera-Najjara, zespół Dubina-Johnsona.
  • •
    Stany obniżające stężenie zazwyczaj nie mają znaczenia klinicznego.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Wiele leków może podwyższać stężenie, w tym niektóre antybiotyki, leki przeciwbólowe, sterydy anaboliczne, leki hormonalne.
  • •
    Obniżać stężenie może np. fenobarbital.

• Podwyższone stężenie (hiperbilirubinemia) jest zawsze sygnałem wymagającym dalszej diagnostyki. Aby ustalić przyczynę, lekarz i specjalista medyczny zazwyczaj zleca oznaczenie poszczególnych frakcji bilirubiny (wolnej i związanej).
• • •
    Przewaga bilirubiny wolnej (pośredniej) może wskazywać na nadmierną produkcję bilirubiny (np. w wyniku hemolizy – rozpadu krwinek) lub na problem z jej wychwytywaniem i przetwarzaniem przez wątrobę (np. w zespole Gilberta).
  • •
    Przewaga bilirubiny związanej (bezpośredniej) najczęściej wskazuje na problem z odpływem żółci z wątroby (tzw. cholestaza). Przyczyną może być uszkodzenie komórek wątroby (wirusowe, alkoholowe zapalenie) lub mechaniczna przeszkoda w drogach żółciowych (kamień, guz).
• Niskie stężenie bilirubiny całkowitej nie jest uznawane za stan patologiczny i nie ma znaczenia klinicznego.