Amylaza

Badanie stężenia amylazy to pomiar aktywności jednego z najważniejszych enzymów trawiennych w Twojej krwi. Amylaza jest białkiem produkowanym głównie przez ślinianki oraz trzustkę, których podstawowym zadaniem jest rozkładanie węglowodanów złożonych (takich jak skrobia) na cukry proste, które mogą być wchłonięte przez organizm. Proces trawienia węglowodanów rozpoczyna się już w jamie ustnej dzięki amylazie ślinowej, a następnie jest kontynuowany w jelicie cienkim przez znacznie silniejszą amylazę trzustkową.

W normalnych warunkach we krwi krąży tylko niewielka, stała ilość amylazy. Jednak w sytuacji, gdy dochodzi do uszkodzenia lub stanu zapalnego trzustki, jej komórki zaczynają uwalniać do krwiobiegu znacznie większe ilości tego enzymu. Nagły i gwałtowny wzrost aktywności amylazy we krwi jest zatem ważnym sygnałem alarmowym, wskazującym na problemy z tym kluczowym dla trawienia narządem.

Choć badanie to jest najsilniej kojarzone z trzustką, warto pamiętać, że podwyższone stężenie amylazy może również towarzyszyć chorobom ślinianek (np. śwince) lub innym schorzeniom jamy brzusznej. Dlatego wynik badania jest zawsze interpretowany w kontekście objawów klinicznych oraz wyników innych badań, zwłaszcza stężenia lipazy – drugiego, bardziej specyficznego enzymu trzustkowego.

Badanie stężenia amylazy jest zlecane przede wszystkim w trybie pilnym, gdy pacjent zgłasza się z objawami, które mogą wskazywać na ostre zapalenie trzustki.

• Zgłoś się na badanie, jeśli doświadczasz:
• • •
    Nagłego, bardzo silnego i uporczywego bólu w nadbrzuszu (w górnej części brzucha, pod mostkiem).
  • •
    Bólu opasującego, który promieniuje do pleców.
  • •
    Nudności i wymiotów, które nie przynoszą ulgi.
  • •
    Wzdęcia i napięcia brzucha, który jest bardzo wrażliwy na dotyk.
  • •
    Gorączki i przyspieszonego tętna.
• Badanie może być również pomocne w:
• • •
    Monitorowaniu leczenia przewlekłego zapalenia trzustki, choć w tym przypadku jego wartość jest mniejsza.
  • •
    Diagnostyce innych chorób trzustki, takich jak torbiele czy urazy.
  • •
    Różnicowaniu przyczyn „ostrego brzucha”, czyli nagłego, silnego bólu brzucha o niejasnej przyczynie.
  • •
    Diagnostyce chorób ślinianek, np. zapalenia (w tym świnki) czy kamicy przewodów ślinowych.

Badanie stężenia amylazy nie jest badaniem profilaktycznym. Wykonuje się je u osób z konkretnymi, najczęściej ostrymi dolegliwościami.

• Osoby z objawami ostrego zapalenia trzustki to główna grupa docelowa. Silny ból w nadbrzuszu, nudności i wymioty to klasyczne objawy, które wymagają natychmiastowej oceny stężenia amylazy i lipazy.
• Osoby z kamicą żółciową. Kamienie żółciowe, które blokują wspólne ujście przewodów żółciowych i trzustkowych, są jedną z najczęstszych przyczyn ostrego zapalenia trzustki.
• Osoby nadużywające alkoholu. Nadużywanie alkoholu jest drugim głównym czynnikiem ryzyka ostrego zapalenia trzustki.
• Pacjenci po urazach jamy brzusznej lub zabiegach endoskopowych (ECPW). Badanie pozwala ocenić, czy w trakcie urazu lub zabiegu nie doszło do uszkodzenia trzustki.
• Osoby z podejrzeniem chorób ślinianek. W przypadku bólu i obrzęku w okolicy żuchwy lub pod językiem, badanie może pomóc w ocenie, czy przyczyną jest stan zapalny ślinianek.

Jest to typowe badanie diagnostyczne, wykonywane jednorazowo w momencie wystąpienia objawów.

• W diagnostyce ostrego zapalenia trzustki badanie wykonuje się w trybie pilnym. Aktywność amylazy gwałtownie rośnie w ciągu 6-12 godzin od początku objawów, osiąga szczyt po około 24 godzinach i stosunkowo szybko (w ciągu 2-5 dni) wraca do normy.
• W monitorowaniu leczenia, w warunkach szpitalnych lekarz może zlecić powtórne pomiary w kolejnych dniach, aby ocenić dynamikę zmian i odpowiedź na leczenie.
• Nie stosuje się tego badania do regularnego, profilaktycznego monitorowania u osób bez objawów.

Badanie stężenia amylazy często wykonuje się w trybie nagłym, gdy przygotowanie nie jest możliwe. Jeśli jednak badanie jest planowe, warto pamiętać o kilku zasadach.

• Badanie należy wykonać na czczo, co najmniej 8-12 godzin po ostatnim posiłku.
• Krew najlepiej pobrać w godzinach porannych (7:00-10:00).
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody. Ułatwi to pobranie krwi.
• Należy bezwzględnie powstrzymać się od spożywania alkoholu na co najmniej 24 godziny przed badaniem, ponieważ może on fałszywie zawyżyć wynik.

Na aktywność amylazy we krwi, oprócz chorób trzustki, może wpływać wiele innych czynników.

• Czynniki patologiczne:
• • •
    Wzrost aktywności amylazy może być spowodowany przez zapalenie ślinianek, kamicę żółciową, urazy brzucza, niedrożność jelit, perforację wrzodu żołądka lub dwunastnicy, ostrą niewydolność nerek (upośledzone wydalanie), ciążę pozamaciczną, kwasicę ketonową w przebiegu cukrzycy, choroby nowotworowe (rak trzustki, płuca, jajnika).
  • •
    Stany obniżające stężenie to rozległe, przewlekłe uszkodzenie trzustki (gdy narząd nie jest już w stanie produkować enzymów), stan po usunięciu trzustki.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Leki mogące podwyższać stężenie to niektóre leki moczopędne (tiazydy), glikokortykosteroidy, leki opioidowe (morfina), azatiopryna.

• Podwyższone stężenie (hiperamylazemia) to najczęstsze i najważniejsze klinicznie odchylenie. Znacznie podwyższona aktywność amylazy (zwykle ponad trzykrotność górnej granicy normy) silnie wskazuje na ostre zapalenie trzustki. Jest to poważny stan wymagający natychmiastowej hospitalizacji.
• • •
    Ból brzucha połączony z wysoką amylazą to sygnał alarmowy, którego nie wolno lekceważyć.
  • •
    Niewielki lub umiarkowany wzrost stężenia amylazy może towarzyszyć wielu innym stanom, takim jak:
    – przewlekłe zapalenie trzustki (zwłaszcza w okresach zaostrzeń),
    – zapalenie pęcherzyka żółciowego,
    – zapalenie ślinianek,
    – niedrożność jelit,
    – wrzody żołądka lub dwunastnicy,
    – niewydolność nerek,
    – ciążę pozamaciczną.
• Obniżone stężenie:
• • •
    Niska aktywność amylazy występuje rzadziej. Może być sygnałem trwałego i zaawansowanego uszkodzenia miąższu trzustki w przebiegu przewlekłego zapalenia tego narządu lub po jego usunięciu (pankreatektomii).