Wszystko, co chcesz wiedzieć o stwardnieniu rozsianym!

Co to jest stwardnienie rozsiane?

Stwardnienie rozsiane to przewlekła choroba układu nerwowego, polegająca na wieloogniskowym (rozsianym) uszkodzeniu mózgu i rdzenia kręgowego. System odpornościowy atakuje osłonkę mielinową nerwów (demielinizacja), co powoduje problemy z przekazywaniem bodźców między mózgiem a resztą ciała. W zaawansowanym stopniu choroby może dojść do całkowitego zniszczenia nerwów.

💬 Ile się żyje ze stwardnieniem rozsianym?

Z SM możesz dożyć nawet wieku podeszłego! Szacuje się, że ze stwardnieniem rozsianym żyje się 5 – 10 lat krócej niż przeciętnie. Wraz z rozwojem medycyny i poszerzaniem wiedzy o chorobie rokowania są coraz lepsze.

Stwardnienie rozsiane – objawy

Stwardnienie rozsiane – pierwsze objawy

Stwardnienie rozsiane zaczyna się z reguły od jednego objawu, najczęściej związanego z oczami, np.:

• bólu gałki ocznej i osłabienia ostrości wzroku,
• zaburzenia widzenia barw,
• podwójnego widzenia,
• zawrotów głowy.

Innymi możliwymi objawami są: zaburzenia koordynacji ruchowej, osłabienie nóg po dłuższym spacerze, zaburzenia czucia w kończynach, tułowiu lub twarzy, czasami też problemy z oddawaniem moczu lub stolca.

Późniejsze objawy SM

Wraz z rozwojem choroby objawy zaczynają się potęgować. Pojawiają się:

• niedowłady kończyn, którym może towarzyszyć wzrost napięcia mięśniowego;
• osłabione czucie bólu, temperatury lub dotyku;
• przeczulica, czyli nadmierne uczucie gorąca lub zimna na skórze;
• ataksja móżdżkowa, tzn. trudności w płynnym wykonywaniu podstawowych czynności;
• drżenie kończyn podczas wykonywania określonych ruchów;
• zaburzenia ruchomości gałek ocznych;
• oczopląs;
• zaburzenia równowagi;
• częstomocz, potrzeba natychmiastowego oddania moczu, rzadziej: trudności w opróżnianiu pęcherza;
• zaburzenia pamięci i koncentracji;
• poczucie zmęczenia;
• trudność z analizowaniem faktów i bodźców.

Stwardnienia rozsianego nie rozpoznasz po wyglądzie. Wiele osób z SM jest sprawna, wygląda zdrowo, a objawy nie są widoczne.

Nasilenie objawów SM w przebiegu choroby

Dynamika rozwoju choroby oraz jej przebieg kliniczny jest bardzo indywidualny i zależy od liczby nerwów dotkniętych zmianami demielinizacyjnymi. W zdecydowanej większości (80% przypadków) SM ma charakter nawracająco-zwalniający, tzn. objawy pojawiają się w formie rzutów, utrzymujących się 24 godziny. Pomiędzy rzutami może być nawet kilka lat przerwy! W 90% przypadków po ok. 20 – 25 latach choroba przejdzie w postać wtórnie postępującą. Oznacza to, że objawy zaczną stale narastać i być obecne niemal cały czas.

Jeśli od samego początku objawy sukcesywnie narastają, mamy do czynienia z formą pierwotnie narastającą.

Stwardnienie rozsiane u dzieci

Stwardnienie rozsiane u dzieci, zwane dziecięcym stwardnieniem rozsianym, objawia się bardzo podobnie jak u dorosłych. W przypadku najmłodszych (poniżej 6. r.ż.) objawy częściej pojawiają się u chłopców – dopiero później, po 12. r.ż., ta tendencja się odwraca. Rzuty choroby występują częściej niż u dorosłych, lecz objawy ustępują szybciej i nie pozostawiają żadnych trwałych deficytów. Choroba zwykle rozwija się wolniej niż u dorosłych.

Dolegliwości dające podobne objawy do stwardnienia rozsianego

Stwardnienie rozsiane jest relatywnie rzadką chorobą. Choć niektóre objawy mogą kojarzyć Ci się z SM i przez to wzbudzać lęk, warto pamiętać, że inne dolegliwości dają zbliżone symptomy. Na przykład:

1. Niedobór witaminy B12, która odpowiada m.in. za poprawne funkcjonowanie układu nerwowego. Kiedy jest jej za mało, możesz doświadczać poczucia zmęczenia, mrowienia lub kłucia w kończynach, zaburzenia równowagi, trudności ze skupieniem uwagi.

1. Neuropatie, na które w szczególności narażone są osoby po 65. r.ż. W ich przypadku również możesz odczuwać mrowienie lub kłucie kończyn, osłabienie mięśni, zaburzenia równowagi lub problemów z pęcherzem.
2. Dysfunkcje wzroku – nieostre widzenie może być powodem wady wzroku lub chorób takich jak jaskra czy zaćma.
3. Wylew (udar), czyli sytuacja, w której jedno z naczyń doprowadzających krew do mózgu zostaje zablokowane przez skrzep lub zostaje zerwane. To powoduje wyniszczenie części komórek mózgu. Objawami wylewu są: osłabienie lub brak czucia po jednej stronie ciała, trudności w chodzeniu, zaburzenia wzroku, zawroty głowy, trudności w mówieniu lub analizie sytuacji, silne bóle głowy.
4. Cukrzyca, czyli stan organizmu, w którym we krwi znajduje się za dużo cukru (glukozy). Powoduje ona, że czujemy się zmęczeni, chce nam się pić, częściej oddajemy mocz, a nawet doświadczamy zaburzeń widzenia. W zaawansowanym stadium może też powodować uszkodzenie nerwów obwodowych.

Stwardnienie rozsiane – przyczyny

Aktualny stan wiedzy nie pozwala na określenie przyczyny stwardnienia rozsianego. Za winowajcę uważa się nieprawidłowo działający system odpornościowy, procesy neurodegeneracyjne, czynniki środowiskowe oraz predyspozycje genetyczne.

💬 Kto może zachorować na stwardnienie rozsiane?
Na stwardnienie rozsiane może zachorować każdy, jednak pewne czynniki sprawiają, że niektóre osoby są bardziej narażone na SM. Ryzyko wiąże się z:

• Wiekiem – choć choroba może pojawić się w każdym wieku, częściej dotyka osoby między 20. a 40. r.ż.
• Płcią – kobiety częściej chorują na SM.
• Rodzinną historią choroby – przypadki SM w rodzinie sprawiają, że jesteś w grupie ryzyka choroby. Pamiętaj jednak, że stwardnienie rozsiane nie jest w 100% dziedziczne.
• Niektórymi wirusami, na przykład EBV, odpowiedzialnego za mononukleozę.
• Rasą – stwardnienie rozsiane występuje głównie u przedstawicieli rasy białej.
• Klimatem – im dalej od równika, tym więcej zachorowań.
• Niedoborem witaminy D – wykonaj badania krwi i sprawdź, czy Cię nie dotyczy!
• Niektórymi chorobami autoimmunologicznymi, np. łuszczycy, chorób tarczycy, cukrzycy typu 1 czy nieswoistym zapaleniem jelit.
• Paleniem papierosów.

Badania na stwardnienie rozsiane

Niestety nie istnieje żadne badanie krwi lub domowy test, który jednoznacznie stwierdza SM.

💬 Jak zatem sprawdzić, czy mam stwardnienie rozsiane?

Udaj się do lekarza rodzinnego i porozmawiaj o niepokojących Cię objawach. Specjalista spyta o historię chorób rodzinnych, stosowane leki, a także zleci testy, które przybliżą go do odpowiedniej diagnozy. Chcąc wykluczyć stwardnienie rozsiane, może poprosić o:

• prześwietlenie, aby poszukać ewentualnych kontuzji mogących odbijać się na systemie nerwowym;
• badania neurologiczne:
  • rezonans magnetyczny, na którym będą widoczne ewentualne zmiany demielinizacyjne;
  • punkcję kręgosłupa lędźwiowego, w celu analizy płynu mózgowo-rdzeniowego pod kątem objawów SM.

💬 Jak zdiagnozować stwardnienie rozsiane?
Przy stawianiu diagnozy stwardnienia rozsianego stosuje się kryteria McDonalda, według których stwardnienie rozsiane musi ujawnić się co najmniej 2 razy w różnych rzutach, a zmiany w układzie nerwowym powinny zostać potwierdzone w co najmniej 2 lokalizacjach (ogniskach) typowych dla SM, czyli:

• podkorowo,
• okołokomorowo,
• podnamiotowo,
• lub w rdzeniu kręgowym.

Stwardnienie rozsiane – leczenie

Osoby z SM powinny być pod opieką neurologa, jak również: psychologa lub psychiatry, fizjoterapeuty, okulisty, urologa, a także ortopedy.

W dostępie do tych specjalistów pomagają fundacje i stowarzyszenia takie jak:

• Śląskie Stowarzyszenie Chorych na SM;
• Fundacja NeuroPozytywni;
• Fundacja SM – walcz o siebie;
• Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego.

Leki na stwardnienie rozsiane

Nie ma leku na przyczynę stwardnienia rozsianego, podobnie jak nie istnieją żadne domowe sposoby na tę chorobę. Leczy się ją objawowo, najczęściej przy pomocy glikokortykosteroidów (metyloprednizolonu dożylnie lub prednizonu doustnie). Pomagają one skrócić czas trwania rzutu choroby oraz jego intensywność.

Innym lekiem na SM jest interferon β1a, interferon β1b i octan glatirameru. Modyfikują one przebieg stwardnienia rozsianego, czyli spowalniają rozwój choroby oraz zmniejszają częstotliwość rzutów.

W Polsce leki na SM są refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Niektóre objawy stwardnienia rozsianego mogą przypominać grypę. Wówczas można zastosować paracetamol lub niesteroidowe leki przeciwzapalne takie jak ibuprofen czy naproksen. Sprawdź, kiedy nie stosować ibuprofenu.

Rehabilitacja ruchowa

Ważnym elementem leczenia stwardnienia rozsianego jest rehabilitacja ruchowa. Powinna ona być prowadzona w sposób ciągły, niezależnie od tego, czy choroba jest w stanie remisji, czy nie.

Program rehabilitacji dzieli się na 4 równoległe pola działania:

1. Reedukacja nerwowo-mięśniowa, która ma na celu przywrócenie funkcji mięśni.
2. Reedukacja chodu, czyli de facto ponowna nauka utraconej zdolności chodzenia.
3. Reedukacja funkcji ręki, mająca przywrócić zdolności manipulacyjne rąk.
4. Zabiegi fizykalne wspomagające rehabilitację, takie jak: zajęcia w wodzie, masaż, elektroterapia.

Od niedawna stosuje się także trening kondycyjny (aerobowy), który według doniesień ma poprawiać skuteczność terapii, nie tylko względem zdolności fizycznych, ale także dzięki poprawie nastroju pacjentów. Chorym zaleca się, aby co najmniej 3 razy w tygodniu przez ok. pół godziny jeździli na rowerze stacjonarnym, chodzili po ruchomej bieżni lub uczęszczali na zajęcia jogi czy tai-chi.

💬 Czego nie wolno robić przy stwardnieniu rozsianym?

Przy stwardnieniu rozsianym lepiej unikać gorących kąpieli, saun oraz przebywania na słońcu podczas upałów. Wysoka temperatura może chwilowo nasilać już istniejące objawy neurologiczne. Należy również szczególnie uważać podczas infekcji i chorób przebiegających z gorączką. Podwyższona temperatura ciała może powodować zaburzenia przewodnictwa nerwów i nasilać uczucie zmęczenia, które i tak towarzyszy chorym.

Stwardnienie rozsiane – skutki

Obecne możliwości medycyny sprawiają, że najbardziej destrukcyjnym skutkiem SM nie jest wcale niepełnosprawność ruchowa, lecz… załamanie psychiczne, zwykle wynikające z niewiedzy dot. możliwości leczenia. Psycholog dr Joanna Heidtman w rozmowie dla Medycyny Praktycznej mówi, że nieświadomość swoich opcji napędza stany lękowe, depresję, wycofanie i izolację – a to bezpośrednio przekłada się na skuteczność leczenia. Pacjentom, którym towarzyszą niesprzyjające myśli, trudniej utrzymywać ciągłość terapii, szczególnie kiedy zaczynają pojawiać się zachowania unikające.

Na szczęście świadomość choroby i możliwości leczenia stwardnienia rozsianego wzrasta. To umożliwia nie tylko wczesną diagnozę (a co za tym idzie: skuteczne zahamowanie rozwoju choroby), jak również pozwala złagodzić silną reakcję emocjonalną w przypadku diagnozy – zarówno samego pacjenta, jak i jego bliskich.

💬 Czy stwardnienie rozsiane zawsze kończy się na wózku?

Nie! Wraz z rozwojem medycyny, a także świadomości o chorobie, życie osób chorych na SM jest coraz bardziej pełnosprawne. Wystarczy przyjrzeć się celebrytom chorym na stwardnienie rozsiane, którzy mimo choroby prowadzą dalej swoją karierę. Według doniesień medialnych wśród nich jest:

• Antoni Królikowski, aktor;
• Karolina Gruszka, aktorka;
• Selma Blair, aktorka;
• Trevor Bayne, kierowca wyścigowy.

Stwardnienie rozsiane a ciąża

Stwardnienie rozsiane nie jest przeciwwskazaniem do planowania ciąży! Choroba nie wpływa też na płodność u żadnej płci i nie niesie dodatkowego ryzyka związanego z komplikacjami ciąży lub wadami płodu. Ważne jest, by poinformować o swoich planach macierzyńskich lekarza prowadzącego, ponieważ niektóre leki na SM mają negatywny wpływ na przebieg ciąży. Neurolog poinstruuje, co robić oraz oceni ewentualne przeciwwskazania do zajścia w ciążę.

Co ciekawe, badania sugerują, że ciąża… wycisza chorobę (szczególnie w ostatnim trymestrze). Dopiero po porodzie prawdopodobieństwo wystąpienia rzutu choroby znacznie wzrasta.

Stwardnienie rozsiane – dieta

Nie ma naukowych dowodów na to, że modyfikacje diety wpłyną w bezpośredni sposób na rozwój lub przebieg choroby. Jednak przez odpowiednie żywienie można wspierać swoje samopoczucie i odporność. O czym warto pamiętać?

👉 National Multiple Sclerosis Society zauważa, że utrzymywanie właściwej wagi jest ważne dla pacjentów z SM. Otyłość zwiększa bowiem ryzyko niepełnosprawności i częstotliwość rzutów choroby. Ponadto otyłość sprzyja cukrzycy i podwyższonemu cholesterolowi, które z kolei często powiązane są z chorobami sercowo-naczyniowymi. Te zaś zwiększają ryzyko ciężkiego przebiegu stwardnienia rozsianego.

👉 Sięgaj po produkty, które zawierają witaminę D oraz wapń. Dlaczego? Z dwóch powodów: po pierwsze niedobór wit. D jest jednym z potencjalnych czynników sprzyjających chorobie. Po drugie objawy stwardnienia rozsianego sprzyjają upadkom, dlatego warto zadbać o dobrą kondycję swoich kości i zawczasu zapobiegać osteoporozie.

👉 Dbaj o swoją odporność, także przez jedzenie! Zapewniaj sobie odpowiednią dawkę błonnika dziennie, a dodatkowo zapoznaj się z dietą przeciwzapalną. Pamiętaj, że zdrowe jelita, to też zdrowy mózg: te dwa narządy są ze sobą w ścisłej relacji. Dowiedz się więcej o osi jelita-mózg.

👉 Jedz dużo warzyw i owoców. Codzienna dawka witamin pomoże łagodzić poczucie zmęczenia, a ponadto utrzyma Cię w doskonałej kondycji!

👉 Unikaj wysokoprzetworzonych produktów oraz alkoholu, które przyczyniają się do chronicznego stanu zapalnego w organizmie.

Wsparcie państwa

W Polsce leczenie stwardnienia rozsianego dzieje się przede wszystkim w ramach programów lekowych, prowadzonych w wybranych placówkach. Jak sprawdzić, w których szpitalach w okolicy działa taki program? Wejdź na tę stronę NFZ, wybierz odpowiedni Oddział wojewódzki, a następnie kliknij listę przy „Kod produktu kontraktowanego” i wpisz: stwardnieni. Zobaczysz listę dostępnych programów w Twoim województwie. Po wybraniu jednego z nich wyświetli się lista placówek, do których możesz się zgłosić w danej sprawie.

Aby zakwalifikować się do programu lekowego, należy spełniać kryteria określone w regulaminie danego programu.

Sanatorium na stwardnienie rozsiane z NFZ

Pacjenci mają prawo do leczenia sanatoryjnego w trybie stacjonarnym. Trwa ono 21 dni i jest częściowo płatne. Na czas pobytu konieczne jest wzięcie urlopu w pracy, ponieważ na pobyt w uzdrowisku nie przysługuje L4.

Inną możliwością jest uzdrowiskowa rehabilitacja w szpitalu uzdrowiskowym. W tym wariancie wystawiane zostaje zwolnienie lekarskie. Rehabilitacja w szpitalu trwa 28 dni. Pobyt jest bezpłatny.

Dowiedz się więcej o opcjach leczenia SM w Polsce.

Odszkodowanie za stwardnienie rozsiane

Odszkodowanie w przypadku stwardnienia rozsianego obowiązuje tylko, jeśli miałeś(-aś) wykupione Dowiedz się więcej o opcjach leczenia SM w Polsce.

Stwardnienie rozsiane nie jest obietnicą wózka inwalidzkiego. Postęp medycyny sprawia, że coraz więcej osób z SM nie rezygnuje z życia zawodowego, aktywności towarzyskich, a nawet zakłada rodziny. Bardzo dużą rolę odgrywa wsparcie i zrozumienie otoczenia, które pozytywnie wpływa na zdrowie psychiczne chorych na stwardnienie rozsiane. Jeśli jednak diagnoza SM pozostaje jak na razie w strefie domysłów, pamiętaj, że istnieje kilka dolegliwości, które mogą dawać podobne objawy. Pełniejszy obraz Twojego zdrowa uzyskasz m.in. poprzez kompleksowe badania krwi. Zamów do domu pakiet Witalność, który pozwoli zmierzyć poziom witaminy B12, glukozy, witaminy D i innych ważnych parametrów krwi!