Czujesz ostry ból gardła utrudniający połykanie? Możesz zaobserwować w gardle biały nalot? To pierwsze sygnały świadczące o rozwoju anginy. Nie lekceważ ich bez względu na to, czy pojawiają się u Ciebie, czy u Twojego dziecka. Nieprawidłowo zdiagnozowana i leczona angina może być źródłem poważnych dolegliwości, w tym ogólnego zakażenia organizmu (sepsy) czy zapalenia płuc.

Przeczytaj artykuł, aby poznać:
- rodzaje anginy i ich znaczenie dla diagnostyki oraz prawidłowego leczenia;
- objawy anginy u dorosłych i dzieci;
- domowe sposoby na anginę;
- powikłania po nieprawidłowo leczonej anginie.

Co to jest angina?

Angina to ostre zapalenie migdałków podniebiennych i błony śluzowej spowodowane infekcją lub podrażnieniem. Schorzenie jest nazywane chorobą wieku dziecięcego, ponieważ bardzo często dotyka dzieci i młodzież w wieku od 5 do 15 lat.

Wyróżniamy dwa rodzaje anginy: o podłożu wirusowym i bakteryjnym. Ta pierwsza występuje częściej, zwłaszcza u dorosłych, druga natomiast jest ,,bardziej charakterystyczną” odmianą anginy. Być może pamiętamy z dzieciństwa, jak rodzice lub lekarze zaglądali w nasze gardła pod kątem białego nalotu - szukali wtedy oznak anginy bakteryjnej.

Czy angina jest zaraźliwa?

Jak już wspomnieliśmy, angina jest chorobą zakaźną. Można się nią zarazić poprzez bezpośredni, bliski kontakt lub drogą kropelkową.

Zastanawiasz się, jak długo chory zaraża anginą? Jest to okres od 1 do 2 dni przed wystąpieniem objawów do nawet 3 tygodni po ustąpieniu choroby. Jeśli zatem masz w swoim otoczeniu osobę z anginą, staraj się ograniczać kontakt z nią oraz szczególnie dbać o higienę osobistą.

Ile trwa angina?

To, po jakim czasie chory wróci do zdrowia, zależy od rodzaju anginy i metody jej leczenia. Jeden z najbardziej dokuczliwych i mierzalnych objawów choroby - gorączka - ustępuje po około 3-5 dniach. Angina wirusowa utrzymuje się około tygodnia, natomiast bakteryjna trwa od 7 do 15 dni w zależności od wdrożonego leczenia.

Objawy anginy

Początek anginy: pierwsze objawy

Angina ma to do siebie, że jej rozwój jest nagły - pierwsze objawy mogą pojawić się z dnia na dzień. Na początku chory odczuwa silny ból gardła, wyraźnie odczuwalny przy przełykaniu śliny lub pokarmów. Może mu towarzyszyć również poczucie ogólnego rozbicia, wysoka gorączka oraz dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

W trakcie dalszego rozwoju choroby pojawiają się objawy, które świadczą o bakteryjnym lub wirusowym pochodzeniu anginy.

Objawy u dorosłych

Angina wirusowa - objawy

Dla anginy wirusowej charakterystyczne jest stopniowe nasilanie się symptomów, które bardzo często ustępują po 3-4 dniach. Do objawów tych należą:

kaszel, chrypka, ból i zaczerwienienie gardła;
bóle mięśniowo-stawowe;
bóle głowy;
obecność owrzodzeń na błonie śluzowej jamy ustnej;
biegunka;
w rzadkich przypadkach - niewielka gorączka;
w niektórych przypadkach - zapalenie spojówek.

Angina bakteryjna - objawy

Angina bakteryjna wywołana jest przez paciorkowce (stąd alternatywna nazwa: angina paciorkowcowa). Jej najbardziej charakterystycznym objawem jest białawy nalot na migdałkach (nalot włóknikowy), któremu może towarzyszyć wydzielina ropna. Pozostałe symptomy tego rodzaju anginy to:

przekrwienie migdałków i tylnej ściany gardła;
powiększenie szyjnych węzłów chłonnych;
bóle głowy;
nudności i wymioty;
gorączka;
pojawienie się tzw. osutki skórnej, czyli wykwitów skórnych (nasilenie i ostateczny wygląd osutki może być różny).

Objawy u dzieci

Objawy anginy u dzieci mogą różnić się od tych odczuwanych przez dorosłych. Maluchom częściej dokuczają dolegliwości takie jak ból brzucha, nudności, wymioty. Dzieci mogą również przechodzić anginę bez gorączki (choć i w przypadku dorosłych może się zdarzyć taka sytuacja).

Diagnostyka w kierunku anginy

U pacjenta z podejrzeniem anginy lekarz przeprowadza wywiad i badanie przedmiotowe. Często ocena występujących dolegliwości wystarczy, aby specjalista mógł wdrożyć odpowiednie leczenie.

W diagnozowaniu anginy lekarze posługują się skalą McIsaaca. Służy ona do oceny, czy patogenami, które odpowiadają za objawy ze strony gardła, są paciorkowce.

Leczenie uzależnione jest od sumy punktów przyznanych po zbadaniu pacjenta:

0-1 punktów - leczenie objawowe, bez dokładniejszej diagnostyki;
2-3 punkty - zalecana diagnostyka bakteriologiczna: test na obecność antygenu PBHA lub - jeśli test ten nie jest dostępny - posiew z gardła;
4-5 punktów - w przypadku nasilonych objawów należy zlecić antybiotykoterapię, natomiast w przypadku łagodnych symptomów - zlecić badania z punktu wyżej.

Badania w kierunku anginy

Badania w kierunku anginy dotyczą głównie rozpoznania choroby o podłożu bakteryjnym, gdyż właśnie ta odmiana wymaga zastosowania antybiotyku. Aby zdiagnozować anginę paciorkowcową, wykorzystuje się:

tzw. strep-test - wyżej wspomniany test na obecność antygenu PBHA, czyli białka paciorkowców beta-hemolizujących grupy A (do której zalicza się Streptococcus pyogenes);
wymaz z gardła/migdałków w kierunku Streptococcus pyogenes oraz paciorkowców beta-hemolizujących grupy A,C i G - który pozwala na szerszą diagnostykę chorób gardła i krtani;
ASO, ilościowo - badanie, które pozwala ustalić, czy mamy do czynienia ze świeżym zakażeniem paciorkowcem Streptococcus pyogenes, oraz pomaga ocenić ryzyko powikłań po przebytej infekcji paciorkowcem.

Leczenie anginy

Antybiotyk na anginę (penicylina)

W leczeniu anginy bakteryjnej stosuje się penicylinę (a dokładnie fenoksymetylopenicylinę). To antybiotyk rekomendowany zarówno u dorosłych, jak i dzieci, bowiem nie stwierdzono szczepów Streptococcus pyogenes odpornych na jego działanie.
Penicylinę w leczeniu anginy podaje się doustnie, w formie tabletek, przez około 10 dni. Bardzo ważne jest, aby przyjąć całą zalecaną dawkę antybiotyku. Często chory przyjmuje lek przez kilka dni i po poprawie samopoczucia odstawia go. To duży błąd! Niepełna antybiotykoterapia jedynie osłabia bakterie, zamiast je zabić. Może okazać się, że w niedługim czasie od odstawienia antybiotyku paciorkowce zaatakują ponownie, przy najbliższym osłabieniu odporności.

Niekiedy zdarza się, że mimo prawidłowego leczenia angina nawraca. W takiej sytuacji lekarze mogą zdecydować się na zastosowanie u chorego cefadroksylu lub klindamycyny.

Leczenie anginy bez antybiotyku

Leczenie bez antybiotyku (objawowe) powinno być stosowane w leczeniu anginy o podłożu wirusowym. Angina paciorkowcowa również przez pewien czas może być leczona domowymi sposobami, jednak nie dłużej, niż do 5. dnia utrzymującej się gorączki. U dzieci angina paciorkowcowa powinna być od początku leczona antybiotykiem.

Domowe sposoby na anginę

Jeżeli jesteś dorosły, możesz zastosować następujące sposoby na anginę:

Płucz gardło słoną wodą, a dokładnie roztworem z 1 łyżeczki soli i szklanki wody. Jeśli chcesz pozbyć się drobnoustrojów, dodaj do mieszanki pół łyżeczki sody oczyszczonej.
Pij herbatę z miodem (pamiętaj, aby przestudzić napar i dopiero wtedy dodać miodu - dzięki temu nie straci on swoich właściwości, a co więcej, nie podrażnisz gardła wrzątkiem). Możesz dodać do herbaty trochę cytryny, aby wzmocnić organizm dawką witaminy C. Jeżeli lubisz herbatę ziołową - wybierz napar rumiankowy o właściwościach ściągających i przeciwzapalnych.
Zrób płukankę z korzeniem lukrecji (możesz wykorzystać sproszkowany korzeń lub gotową herbatę z lukrecji).
Wymieszaj łyżeczkę pieprzu cayenne ze szklanką wody i płucz gardło. Choć ta przyprawa kojarzy nam się głównie z ostrym smakiem, jest jednocześnie naturalnym środkiem przeciwbólowym i obfituje w witaminę C.
Wypróbuj inhalacje z wykorzystaniem naturalnych olejków eterycznych, zwłaszcza z bergamotki, cyprysu czy gałki muszkatołowej. Działają one odświeżająco i chłodząco.

U małych dzieci w łagodzeniu objawów mogą pomóc:

Mięta pieprzowa - ma właściwości uśmierzające ból gardła.
Sos o umiarkowanym stopniu ostrości - dzieci zapewne nie będą chciały wypróbować płukanki z pieprzem cayenne, ale lekko ostry sos z dodatkiem tej przyprawy będzie dla nich odpowiedni i pomoże w łagodzeniu bólu.
Miód - po ten słodki przysmak dzieci chętnie sięgną, a według Mayo Clinic miód jest równie skuteczny, jak leki apteczne na kaszel dostępne bez recepty.
Nawilżanie gardła (nawilżaczem lub poprzez częste podawanie płynów) - sucha śluzówka może mieć związek z nasileniem objawów.
Imbir - zawarte w nim substancje przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i antyoksydacyjne. Skuteczność imbiru w walce z bakteriami odpowiedzialnymi za paciorkowcowe zapalenie gardła jest porównywalna ze stosowaniem antybiotyków.

Lody na anginę - tak czy nie?

W obiegowej opinii funkcjonuje mit, że lody pomagają na dolegliwości w obrębie gardła, w tym anginę. Warto podkreślić, że choć lody mogą zmniejszyć obrzęk i zaczerwienienie związane z chorobą, nie są w żadnym wypadku formą leczenia. Co więcej, łapczywe i nagłe zjedzenie zimnego przysmaku może podrażnić błonę śluzową gardła, a tym samym spotęgować dolegliwości bólowe.

Lody nie mają żadnych właściwości przeciwdrobnoustrojowych. Nie można zatem uznać ich nawet za domowe rozwiązanie wspierające leczenie anginy. Co najwyżej lody spożywane powoli, w pomieszczeniu (nie na otwartej przestrzeni, gdzie często występują różnice temperatur) mogą krótkotrwale złagodzić niewielką część objawów anginy.

Przyczyny anginy

Do rozwoju anginy najczęściej dochodzi w sezonie infekcyjnym - późną jesienią, zimą i wczesną wiosną. W tym okresie warto obserwować siebie (a także dzieci i bliskich) pod kątem objawów zwiastujących anginę.

Z racji tego, że angina jest chorobą zakaźną, istotnym czynnikiem ryzyka jest przebywanie w otoczeniu osoby chorej. Szacuje się, że do zakażenia dochodzi u ⅔ osób, które mają z chorym bliski, domowy kontakt.

Wśród innych czynników sprzyjających zakażeniu wymienia się czasowe lub stałe upośledzenie odporności oraz częste kontakty oralne.

Bezpośrednie przyczyny anginy bakteryjnej

Angina bakteryjna u dorosłych występuje rzadko (10-15% przypadków), częściej pojawia się u dzieci. U najmłodszych chorobę wywołuje najczęściej bakteria Streptococcus pyogenes, natomiast u starszych - bakteria Fusobacterium necrophorum, a rzadziej paciorkowce grupy C i G.

Bezpośrednie przyczyny anginy wirusowej

Wirusowe zapalenie gardła, które może prowadzić do rozwoju tego typu anginy, jest wywoływane przez rynowirusy i koronawirusy, wirusy RS oraz paragrypy.

Powikłania po anginie

Skutkiem nieleczonej anginy są groźne dla zdrowia i życia powikłań, takich jak:

Ropień okołomigdałkowy - jedno z najczęstszych powikłań anginy. Ropień rozwija się w okolicach migdałków i może osiągać spore rozmiary, utrudniając przełykanie, a w niektórych przypadkach - oddychanie. Często towarzyszy mu silny ból oraz szczękościsk. Pojawienie się ropnia wymaga pilnej interwencji laryngologa.
Ropień zagardłowy - ropień zlokalizowany w węzłach chłonnych zagardłowych, najczęściej rozwija się u dzieci poniżej 6. roku życia. Tego typu powikłanie jest o tyle niebezpieczne, że może przesuwać się ,,ku dołowi”, w kierunku klatki piersiowej.
Zapalenie ucha środkowego - na to powikłanie najczęściej zapadają dzieci. Jego charakterystycznymi symptomami są ból ucha, gorączka i problemy ze słuchem. Zapalenie ucha środkowego, jeśli nie jest leczone, może przerodzić się w zapalenie ucha wewnętrznego.
Zapalenie zatok - z typową dla tej dolegliwości wydzieliną spływającą po tylnej ścianie gardła oraz bólami głowy nasilającymi się przy pochylaniu.
Zapalenie płuc - o jego rozwoju świadczą m.in. bóle w klatce piersiowej, duszności, bóle głowy i odkrztuszanie ropnej wydzieliny.
Zapalenie mięśnia sercowego - kołatanie mięśnia sercowego, osłabienie, niski puls i bóle w klatce piersiowej to sygnały, które po przebytej anginie wymagają pilnej konsultacji z kardiologiem.
Zapalenie stawów - może pojawić się w wyniku nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej na obecność paciorkowców. Wśród objawów można wyróżnić bóle stawów, zaczerwienienie w okolicach stawów, obrzęk i uczucie sztywności.
Gorączka reumatyczna - może wystąpić zanim dojdzie do zapalenia stawów czy uszkodzenia serca. Charakterystyczne dla niej są wysoka gorączka i zaburzenia pracy mięśni twarzy.
Ostre zapalenie nerek - występuje przeważnie u dzieci i jest leczone za pomocą antybiotyku. Towarzyszy mu utrata apetytu, nudności, zmieniony kolor moczu.
Pląsawica Sydenhama - to schorzenie o podłożu autoimmunologicznym, które ustępuje samoistnie, jednak może nawracać. Osoba z pląsawicą nie może zapanować nad swoimi ruchami, czuje się też rozbita i rozdrażniona.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - choroba, która może powodować niedowład i drgawki, a zaczyna się stosunkowo niepozornie - bólem głowy, światłowstrętem, gorączką. Grozi rozwinięciem sepsy.
Zapalenie tęczówki - z charakterystyczną zmianą koloru tęczówki na lekko zielony. Objawia się ostrym bólem oka, łzawieniem, światłowstrętem.
Zapalenie skóry - inaczej rumień guzowaty. Jego oznaką są czerwone, rozległe i bolesne w dotyku guzy na skórze.

Jak zapobiegać anginie?

Szczepionka na anginę

Do tej pory nie opracowano szczepionki ukierunkowanej na anginę, choć trwają prace nad takim preparatem. Istnieje jednak sposób, by przynajmniej częściowo zabezpieczyć się przed chorobą - chodzi o przyjęcie doustnej szczepionki uodparniającej. Na rynku dostępnych jest wiele tego typu preparatów, niektóre z nich mogą być stosowane nawet u małych dzieci, powyżej 6. miesiąca życia.

Doustne szczepionki uodparniające zawierają tzw. lizaty, czyli nieżywe komórki bakteryjne, poddane chemicznej obróbce. Zazwyczaj jedna szczepionka zawiera kilka lizatów bakterii odpowiadających za rozwój różnych chorób. Jeśli zależy nam na ochronie przeciwanginowej, zwróćmy uwagę, czy wybrany przez nas preparat zawiera lizaty paciorkowców Streptococcus pyogenes i Streptococcus sanguinis.

Szczepionki doustne są bezpieczne i występują w różnych formach - tabletkach, kapsułkach, granulatach. Szacuje się, że ich zastosowanie może zmniejszyć nawet o 30-40% częstość zapadania na infekcje takie jak zapalenie gardła, oskrzeli, zatok, ucha wewnętrznego czy wspomniana angina.

Usunięcie migdałków a profilaktyka anginy

W zbiorowej pracy naukowcy ze Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach omawiają temat wskazań do operacyjnego usunięcia migdałków (tonsillektomii). Jednym z kryterium kwalifikacji do zabiegu jest wysoka częstotliwość występowania anginy. U dzieci jest to 7 lub więcej epizodów choroby w ciągu ostatniego roku, 5 lub więcej epizodów w ciągu ostatnich 2 lat, lub 3 i więcej epizody w ciągu ostatnich 3 lat. U dorosłych zabieg wykonuje się, jeśli epizody anginy powodujące absencję w pracy powtarzają się kilkakrotnie w ciągu roku lub jeśli chory zmagał się z poważnymi powikłaniami poanginowymi, m.in. ropniem okołomigdałkowym (omówionym wyżej) czy posocznicą okołomigdałkową (stanem, w którym bakterie przedostają się do krwiobiegu, powodując bardzo szybko rozwijające się zakażenie).

Podstawowe zalecenia w profilaktyce anginy

Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na anginę, szczególnie w sezonie infekcyjnym, zwróć uwagę na:

higienę - myj często ręce, zwłaszcza po przebywaniu w miejscach publicznych, w których masz styczność z dużą ilością ludzi;
utrzymywanie otoczenia w czystości - sprzątaj mieszkanie i miejsca, których dotyka wiele osób (kontakty, klamki);
ubiór dostosowany do pogody - ważne, aby się ani nie przegrzewać, ani nie marznąć, wychodząc na zewnątrz;
budowanie odporności organizmu - dbaj o prawidłowe odżywianie przez cały rok, regularnie uprawiaj aktywność fizyczną i gdy tylko pogoda na to pozwala, spędzaj czas na świeżym powietrzu;
zdrowe uzębienie - myj i szczotkuj zęby oraz regularnie odwiedzaj stomatologa. Bakterie z zębów, jeśli rozprzestrzenią się na całą jamę ustną (do czego może dojść, gdy ząb z niszczejącą miazgą nie zostanie usunięty lub wyleczony kanałowo), mogą doprowadzić do rozwoju anginy Ludwiga. To choroba o ciężkim przebiegu, powodująca m.in. obrzęk szyi, trudności z mową i przełykaniem.

Angina u dorosłych i dzieci - objawy, diagnostyka i leczenie