PSA całkowity

PSA, czyli swoisty antygen sterczowy (ang. Prostate-Specific Antigen), to białko produkowane niemal wyłącznie przez komórki gruczołu krokowego, zwanego też prostatą lub sterczem. Jego główną funkcją biologiczną jest utrzymanie płynnej konsystencji nasienia, co ułatwia plemnikom poruszanie się.

W warunkach fizjologicznych tylko niewielka ilość PSA przedostaje się do krwiobiegu. Jednak w sytuacjach, gdy struktura prostaty zostaje naruszona – na przykład w wyniku stanu zapalnego, łagodnego rozrostu czy procesu nowotworowego – do krwi „przecieka” znacznie więcej tego białka.

Badanie PSA całkowitego mierzy sumę wszystkich form tego antygenu krążących we krwi. Jest to jedno z najważniejszych i najczęściej wykonywanych badań w profilaktyce i diagnostyce chorób prostaty. Stanowi ono cenny, choć niespecyficzny, sygnał o tym, że w gruczole krokowym mogą zachodzić niepokojące zmiany, które wymagają dalszej uwagi.

Regularne oznaczanie PSA jest kluczowym elementem profilaktyki zdrowia każdego mężczyzny, ale jest też zlecane w przypadku wystąpienia konkretnych objawów.

• Wskazania profilaktyczne (przesiewowe):
• • •
    To podstawowe zastosowanie tego badania. Zgodnie z zaleceniami europejskich i polskich towarzystw urologicznych, regularne badania przesiewowe w kierunku raka prostaty powinien rozpocząć każdy mężczyzna po 50. roku życia.
  • •
    U mężczyzn z grupy podwyższonego ryzyka – czyli takich, u których rak prostaty wystąpił u ojca lub brata – profilaktykę tę należy rozpocząć znacznie wcześniej, już po 40. lub 45. roku życia.
• Wskazania objawowe:
• • •
    Problemy z oddawaniem moczu, czyli częstomocz (także w nocy), trudności z rozpoczęciem mikcji, słaby lub przerywany strumień, uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza.
  • •
    Ból lub pieczenie podczas oddawania moczu.
  • •
    Pojawienie się krwi w moczu lub nasieniu.
  • •
    Ból w podbrzuszu, kroczu lub w okolicy lędźwiowej kręgosłupa.
• Wskazania do monitorowania:
• • •
    U pacjentów w trakcie i po zakończeniu leczenia raka prostaty, w celu oceny skuteczności terapii i wczesnego wychwycenia ewentualnej wznowy.

Badanie PSA jest fundamentem dbania o męskie zdrowie, szczególnie w drugiej połowie życia. Polecamy je:

• Każdemu mężczyźnie po 50. roku życia, jako element corocznego bilansu zdrowia.
• Mężczyznom już po 40. roku życia, jeśli w ich najbliższej rodzinie (ojciec, brat) zdiagnozowano raka prostaty. Ryzyko genetyczne znacząco zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania.
• Mężczyznom w każdym wieku, którzy odczuwają jakiekolwiek dolegliwości ze strony układu moczowego, wymienione w poprzedniej sekcji.
• Pacjentom ze zdiagnozowanym łagodnym rozrostem stercza (BPH), w celu regularnej kontroli.
• Pacjentom po leczeniu raka gruczołu krokowego, dla których regularne oznaczanie PSA jest kluczowym elementem dalszej opieki.

Częstotliwość wykonywania badania PSA zależy od wieku, grupy ryzyka i stanu zdrowia.

• Profilaktycznie, u mężczyzn po 50. roku życia (lub 40-45. w grupach ryzyka) badanie powinno być wykonywane raz w roku. Regularność jest kluczowa, ponieważ lekarz ocenia nie tylko sam wynik, ale również dynamikę jego zmian w czasie.
• W monitorowaniu leczenia onkologicznego, częstotliwość ustala lekarz prowadzący (urolog lub onkolog) i może ona być znacznie większa, np. co 3 lub 6 miesięcy, w zależności od etapu terapii i ryzyka nawrotu.

Aby wynik badania PSA był jak najbardziej wiarygodny, należy przestrzegać kilku ważnych zasad. Wiele czynników może bowiem sztucznie zawyżyć jego stężenie.

• Wstrzemięźliwość seksualna jest bardzo istotna. Należy powstrzymać się od ejakulacji na minimum 48 godzin przed pobraniem krwi.
• Na 2-3 dni przed badaniem zrezygnuj z intensywnego wysiłku fizycznego, a zwłaszcza z długotrwałej jazdy na rowerze.
• Badanie krwi na PSA należy wykonać PRZED badaniem urologicznym per rectum (palcem przez odbyt), masażem prostaty, badaniem USG transrektalnym (TRUS) czy biopsją prostaty. Po tych procedurach należy odczekać od kilku dni do nawet kilku tygodni.
• Bycie na czczo nie jest konieczne. Natomiast warto zachować 2-3h odstępu między posiłkiem a pobraniem krwi. Takie działanie zapobiega tzw. próbce „lipemicznej" czyli takiej, w której znajduje się zbyt wysoka poposiłkowa ilość tłuszczów.
• Na 30 minut przed pobraniem krwi wypij szklankę wody.
• Badanie można wykonać o dowolnej porze dnia.

Stężenie PSA jest czułym wskaźnikiem, na który wpływa wiele czynników – zarówno chorobowych, jak i związanych ze stylem życia.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Stężenie PSA w naturalny sposób rośnie wraz z wiekiem.
  • •
    Ejakulacja, jazda na rowerze powodują mechaniczny ucisk i podrażnienie prostaty, co może prowadzić do przejściowego wzrostu PSA.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Łagodny rozrost stercza (BPH) to najczęstsza przyczyna podwyższonego stężenia PSA u mężczyzn po 50. roku życia.
  • •
    Zapalenie gruczołu krokowego (prostatitis). Ostre lub przewlekłe, może powodować znaczny, ale przejściowy wzrost stężenia PSA.
  • •
    Rak gruczołu krokowego.
  • •
    Infekcja dróg moczowych.
• Czynniki jatrogenne (związane z interwencjami medycznymi):
• • •
    Badanie per rectum, masaż prostaty, biopsja stercza, cewnikowanie pęcherza moczowego.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Leki stosowane w terapii łagodnego rozrostu stercza (inhibitory 5-alfa-reduktazy, np. finasteryd, dutasteryd) mogą sztucznie obniżać wynik PSA nawet o 50%.

Wynik badania PSA jest sygnałem, a nie diagnozą. Nie istnieje jedna, sztywna norma dla wszystkich – wynik zawsze musi być interpretowany indywidualnie.

• Podwyższone stężenie PSA to niespecyficzny sygnał alarmowy, który informuje, że w gruczole krokowym dzieje się coś, co wymaga uwagi. Podwyższone stężenie PSA nie jest równoznaczne z rakiem prostaty! Do najczęstszych przyczyn wzrostu PSA należą:
• • •
    Łagodny rozrost stercza (BPH): Naturalny proces związany ze starzeniem się.
  • •
    Zapalenie prostaty, czyli schorzenie, które można skutecznie leczyć.
  • •
    Rak prostaty.
• Obniżone stężenie PSA zazwyczaj nie ma znaczenia klinicznego, chyba że pacjent przyjmuje leki na łagodny rozrost stercza, które sztucznie zaniżają wynik.