OB (odczyn Biernackiego)

OB (odczyn Biernackiego), znany międzynarodowo jako ESR (Erythrocyte Sedimentation Rate), to jedno z najstarszych i najprostszych badań laboratoryjnych. Mierzy szybkość opadania erytrocytów (czerwonych krwinek) na dno probówki w ciągu godziny.

Jak to działa? W zdrowym organizmie czerwone krwinki opadają stosunkowo wolno. Jednak gdy w ciele toczy się proces zapalny – na przykład z powodu infekcji, choroby autoimmunologicznej czy nowotworu – wątroba produkuje zwiększone ilości białek ostrej fazy, głównie fibrynogenu i immunoglobulin. Białka te działają jak klej: oblepiają erytrocyty, powodując ich zbijanie się w większe i cięższe aglomeraty. Takie zlepione, cięższe krwinki opadają na dno probówki znacznie szybciej, co skutkuje podwyższonym wynikiem OB.

Trzeba jednak podkreślić, że OB jest badaniem nieswoistym. Oznacza to, że podwyższony wynik nie wskazuje na jedną, konkretną chorobę. Działa raczej jak ogólnoustrojowy sygnał alarmowy, który informuje specjalistę, że w organizmie coś się dzieje. Nie mówi co ani gdzie, ale sygnalizuje potrzebę dalszej, bardziej szczegółowej diagnostyki. Mimo swojej ogólności OB pozostaje bardzo przydatnym narzędziem. Dzięki prostocie, niskiej cenie i dużej dostępności, jest szeroko stosowane m.in. w monitorowaniu przebiegu chorób przewlekłych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów.

Badanie OB jest często elementem rutynowych badań profilaktycznych, ale jego prawdziwa wartość ujawnia się, gdy specjalista medyczyny lub lekarz poszukuje przyczyny niejasnych dolegliwości, lub chce monitorować przebieg choroby.

Warto wykonać badanie w przypadku podejrzenia następujących stanów:

• Gdy doświadczasz objawów ogólnoustrojowych, takich jak niewyjaśniona gorączka lub stany podgorączkowe, nocne poty, przewlekłe zmęczenie, brak apetytu czy niezamierzona utrata masy ciała. Podwyższone OB może być pierwszym sygnałem, że przyczyną jest ukryty stan zapalny.
• Choroby autoimmunologiczne i reumatyczne. Badanie OB jest niezwykle pomocne w diagnostyce i monitorowaniu schorzeń, w których organizm atakuje własne tkanki. Bardzo wysokie wartości OB (często >100 mm/h) są charakterystyczne dla polimialgii reumatycznej i olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic. Badanie jest też przydatne w ocenie aktywności reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) czy tocznia rumieniowatego układowego.
• OB rośnie w przebiegu wielu infekcji, zwłaszcza bakteryjnych, jednak narasta stosunkowo wolno i równie wolno opada po wyleczeniu, potrzebując niekiedy tygodni na normalizację. W diagnostyce ostrych infekcji często jest uzupełniane lub zastępowane przez badanie CRP, które reaguje szybciej.
• Znacznie podwyższone OB może towarzyszyć niektórym chorobom nowotworowym, zwłaszcza tym dotyczącym układu krwiotwórczego, jak szpiczak mnogi czy chłoniaki. Należy jednak pamiętać, że OB nie jest badaniem przesiewowym w kierunku raka.
• Monitorowanie leczenia. Obserwowanie spadku wartości OB w czasie pozwala lekarzowi ocenić, czy zastosowane leczenie przeciwzapalne jest skuteczne.

Badanie OB może być wykonane u każdego, ale istnieją grupy pacjentów, dla których jest ono szczególnie wskazane.

• Osoby z niespecyficznymi objawami ogólnymi. Jeśli od dłuższego czasu czujesz się „po prostu źle”, masz stany podgorączkowe, chudniesz bez powodu – OB może być pierwszym, prostym krokiem, by sprawdzić, czy w organizmie zaczyna się proces zapalny wymagający dalszej diagnostyki.
• Seniorzy, zwłaszcza z bólami mięśni i stawów. W tej grupie wiekowej wzrasta ryzyko chorób reumatycznych. Szczególnie ważna jest diagnostyka polimialgii reumatycznej, która objawia się silnym bólem i sztywnością mięśni barków i bioder. Bardzo wysokie OB jest jednym z kryteriów diagnostycznych tej choroby.
• Pacjenci z podejrzeniem lub zdiagnozowaną chorobą autoimmunologiczną. W reumatologii OB jest jednym z podstawowych narzędzi do oceny tzw. aktywności choroby. Regularne monitorowanie OB pomaga lekarzowi w podejmowaniu decyzji o intensyfikacji lub zmianie leczenia.
• Osoby w trakcie diagnostyki hematologicznej i onkologicznej. Wprawdzie OB nie diagnozuje raka, ale wynik trzycyfrowy, zwłaszcza w połączeniu z niedokrwistością i innymi objawami, może silnie nasunąć podejrzenie szpiczaka mnogiego i skłonić do dalszych, celowanych badań.

Częstotliwość badania OB zależy od celu, w jakim jest wykonywane.

• Profilaktycznie w ramach ogólnej kontroli zdrowia, u osób bez objawów, zazwyczaj wykonuje się je nie częściej niż raz w roku, jako część większego pakietu badań.
• W diagnostyce wykonuje się je jednorazowo, jako element początkowej oceny stanu pacjenta.
• W monitorowaniu chorób przewlekłych (np. RZS) częstotliwość ustala lekarz prowadzący (np. reumatolog). W zależności od aktywności choroby i stosowanego leczenia, badanie może być powtarzane co kilka tygodni lub co kilka miesięcy.

Przygotowanie do badania OB jest proste i nie wymaga specjalnych wyrzeczeń.

• Zaleca się wykonanie testu na czczo, minimum 8 godzin od ostatniego posiłku. Choć sam posiłek ma niewielki wpływ na OB, badanie to jest niemal zawsze wykonywane razem z morfologią krwi, która tego wymaga.
• Na badanie najlepiej zgłosić się w godzinach porannych, najlepiej między 7:00 a 10:00.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody. Ułatwi to pobranie krwi.
• W dniu poprzedzającym badanie unikaj intensywnego wysiłku fizycznego. Postaraj się również, aby poranek przed pobraniem był spokojny.

Wynik OB jest wypadkową wielu procesów toczących się w organizmie. Liczne czynniki, zarówno fizjologiczne, jak i chorobowe, mogą na niego wpływać.

• Czynniki fizjologiczne.
• • •
    Wartość OB w naturalny sposób rośnie z wiekiem.
  • •
    Kobiety mają fizjologicznie nieco wyższe wartości OB niż mężczyźni.
  • •
    OB jest naturalnie podwyższone w ciąży, począwszy od około 10. tygodnia i może utrzymywać się na podwyższonym poziomie także w okresie połogu.
• Czynniki patologiczne.
• • •
    Stany podwyższajace OB to wszelkie stany zapalne (ostre i przewlekłe), infekcje, choroby autoimmunologiczne, urazy, zawał serca, nowotwory, choroby nerek, a także niedokrwistość (anemia) – mniejsza liczba krwinek w tej samej objętości osocza powoduje ich szybsze opadanie.
  • •
    Stany obniżające OB to niektóre choroby hematologiczne, w których krew jest „gęstsza” (nadkrwistość, czerwienica prawdziwa) lub krwinki mają nieprawidłowy kształt (anemia sierpowata, sferocytoza), a także niedobory fibrynogenu.
• Czynniki farmakologiczne.
• • •
    Leki podwyższające OB to m.in. doustne środki antykoncepcyjne, dekstran, heparyna, witamina A.
  • •
    Leki obniżające OB to m.in. glikokortykosteroidy, NLPZ (np. ibuprofen, kwas acetylosalicylowy), chinina.

Interpretując wynik OB, zawsze należy pamiętać o jego fundamentalnej cesze: jest on niespecyficzny.

• Podwyższone OB (przyspieszone opadanie). To najczęstsze odchylenie. Podwyższony wynik jest ogólnym sygnałem, że w organizmie może toczyć się:
• • •
    stan zapalny,
  • •
    infekcja,
  • •
    choroba autoimmunologiczna,
  • •
    proces nowotworowy,
  • •
    doszło do martwicy tkanek (np. po zawale serca).

• Obniżone OB (spowolnione opadanie). Występuje znacznie rzadziej i ma niewielkie znaczenie kliniczne. Może być obserwowane w stanach zagęszczenia krwi (czerwienica) lub przy nieprawidłowej budowie erytrocytów. Zwykle nie jest powodem do niepokoju.