Kreatynina

Kreatynina to organiczny związek chemiczny, który jest produktem ubocznym przemiany materii zachodzącej w mięśniach. Powstaje w wyniku rozpadu fosforanu kreatyny – substancji dostarczającej mięśniom energię. Każdego dnia Twój organizm produkuje względnie stałą ilość kreatyniny, która zależy głównie od Twojej masy mięśniowej.

Organizm usuwa kreatyninę przez nerki – działają one jak naturalny filtr. Gdy nerki funkcjonują prawidłowo, skutecznie oczyszczają krew z tego związku i wydalają go z moczem. Jeśli jednak funkcja nerek jest zaburzona, nie są one w stanie efektywnie oczyszczać krwi. W rezultacie stężenie kreatyniny we krwi zaczyna rosnąć. Dlatego właśnie pomiar jej poziomu jest fundamentalnym wskaźnikiem wydolności nerek i pomocnym narzędziem w wykrywaniu ich uszkodzenia.

Na podstawie wyniku kreatyniny, Twojego wieku i płci, laboratorium automatycznie oblicza również wskaźnik eGFR (estimated Glomerular Filtration Rate) – czyli szacowany wskaźnik przesączania kłębuszkowego. Jest to jeszcze dokładniejsza miara funkcji nerek, która pokazuje, ile mililitrów krwi są one w stanie oczyścić w ciągu minuty. Wysoka kreatynina oznacza niski eGFR, co może wskazywać na przewlekłą chorobę nerek lub jej ryzyko.

Kontrola stężenia kreatyniny jest kluczowa w profilaktyce i diagnostyce chorób nerek, które przez wiele lat mogą rozwijać się bez żadnych objawów.

• W ramach corocznej profilaktyki. Regularne badanie kreatyniny, zwłaszcza po 40. roku życia, to prosty sposób na monitorowanie zdrowia nerek, zanim pojawią się jakiekolwiek problemy.
• Gdy masz cukrzycę lub nadciśnienie tętnicze. To dwie najczęstsze przyczyny przewlekłej choroby nerek. Osoby z tymi schorzeniami muszą kontrolować kreatyninę co najmniej raz w roku.
• Jeśli obserwujesz niepokojące objawy. Wczesne choroby nerek są ciche, ale w bardziej zaawansowanym stadium mogą pojawić się: obrzęki wokół kostek, dłoni lub pod oczami, zmiany w oddawaniu moczu (częstsze lub rzadsze wizyty w toalecie, pienienie się moczu), podwyższone ciśnienie, ciągłe zmęczenie, utrata apetytu czy nudności.
• Przed badaniami obrazowymi z użyciem kontrastu. Badania takie jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny z kontrastem wymagają sprawnych nerek, które będą w stanie usunąć środek kontrastowy z organizmu.
• Przed rozpoczęciem leczenia niektórymi lekami. Wiele leków jest metabolizowanych i wydalanych przez nerki, dlatego lekarz musi znać poziom kreatyniny, aby dobrać bezpieczną i skuteczną dawkę.
• Jeśli masz inne choroby obciążające nerki. Należą do nich choroby serca, choroby autoimmunologiczne (np. toczeń) czy historia kamicy nerkowej.

Badanie kreatyniny jest ważne dla każdego, ale pewne grupy osób powinny wykonywać je regularnie, bezwzględnie o nim pamiętając.

• Osoby z cukrzycą. Cukrzycowa choroba nerek to jedno z najpoważniejszych powikłań cukrzycy. Coroczna kontrola kreatyniny i eGFR to absolutna podstawa.
• Osoby z nadciśnieniem tętniczym. Wysokie ciśnienie krwi uszkadza delikatne naczynia krwionośne w nerkach, prowadząc do ich niewydolności. Regularne badanie jest kluczowe dla prewencji.
• Wszyscy po 40. roku życia. Z wiekiem naturalna zdolność filtracyjna nerek stopniowo maleje, dlatego warto trzymać rękę na pulsie.
• Pacjenci z chorobami serca i niewydolnością serca. Serce i nerki są ze sobą ściśle powiązane. Problemy z jednym organem często wpływają na drugi (tzw. zespół sercowo-nerkowy).
• Osoby z rodzinną historią chorób nerek. Skłonność do niektórych schorzeń nerek może być dziedziczna.
• Palacze papierosów i osoby z nadwagą/otyłością. To ważne czynniki ryzyka rozwoju przewlekłej choroby nerek.
• Osoby długotrwale przyjmujące leki przeciwbólowe z grupy NLPZ (np. ibuprofen, ketoprofen, diklofenak), które mogą uszkadzać nerki.

Regularne badanie kreatyniny to najskuteczniejszy sposób na wczesne wykrycie cichej i groźnej przewlekłej choroby nerek.

• Profilaktycznie.
  U zdrowych osób dorosłych zaleca się wykonywanie badania raz w roku, szczególnie w ramach szerszego pakietu badań kontrolnych.
• W grupach ryzyka.
  Pacjenci z cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym czy chorobami serca powinni badać kreatyninę co najmniej raz w roku, a jeśli lekarz zaleci – nawet częściej.
• U pacjentów ze zdiagnozowaną chorobą nerek.
  Częstotliwość badania ustala lekarz prowadzący (nefrolog). Zazwyczaj kontrole odbywają się co 3-6 miesięcy, aby monitorować postęp choroby i skuteczność leczenia.

• Chociaż nie jest to warunek bezwzględny, zaleca się wykonanie badania na czczo (8-12 godzin po ostatnim posiłku). Kreatyninę często oznacza się w pakiecie z innymi badaniami (np. glukozą), które wymagają postu.
• Na około 12-24 godziny przed badaniem unikaj spożywania dużych ilości gotowanego mięsa, zwłaszcza czerwonego. Proces gotowania przekształca kreatynę zawartą w mięsie w kreatyninę, która po wchłonięciu może przejściowo podnieść jej poziom we krwi.
• Na 24 godziny przed pobraniem krwi zrezygnuj z intensywnego wysiłku fizycznego. Praca mięśni prowadzi do rozpadu fosforanu kreatyny i może nieznacznie zawyżyć wynik.
• Utrzymuj normalny poziom nawodnienia. Pamiętaj, aby rano przed badaniem wypić szklankę wody. Znaczne odwodnienie może fałszywie podnieść stężenie kreatyniny.
• Jeśli przyjmujesz suplementy diety zawierające kreatynę (popularne wśród sportowców), odstaw je na kilka dni przed badaniem.

Stężenie kreatyniny we krwi zależy nie tylko od stanu nerek, ale także od kilku innych czynników.

• Czynniki fizjologiczne.
  Masa mięśniowa (mężczyźni i osoby umięśnione mają naturalnie wyższy poziom), wiek (z wiekiem masa mięśniowa spada, a wraz z nią poziom kreatyniny), ciąża (kreatynina fizjologicznie spada), dieta bogatobiałkowa (może lekko podnosić wynik).
• Czynniki patologiczne.
  Ostra i przewlekła niewydolność nerek, odwodnienie, zastój moczu (spowodowany np. kamicą nerkową lub przerostem prostaty), uszkodzenia mięśni (np. po bardzo intensywnym wysiłku, urazach), niewydolność serca.
• Czynniki farmakologiczne.
  Niektóre antybiotyki, leki moczopędne, leki na nadciśnienie czy chemioterapeutyki mogą wpływać na stężenie kreatyniny lub na jej wydalanie przez nerki.

Wynik kreatyniny razem z wyliczonym wskaźnikiem eGFR dostarcza cennych wskazówek na temat pracy nerek.

• Podwyższona kreatynina (wynik powyżej normy)
  Co to oznacza? To główny sygnał alarmowy. Sugeruje, że nerki nie pracują prawidłowo i nie są w stanie skutecznie oczyszczać krwi z produktów przemiany materii
  Możliwe przyczyny: przewlekła choroba nerek (najczęściej spowodowana cukrzycą lub nadciśnieniem), ostra niewydolność nerek (nagłe uszkodzenie np. przez leki, odwodnienie, infekcję), zablokowanie dróg moczowych (kamica, przerost prostaty), ciężkie odwodnienie, choroby mięśni z ich rozpadem (rabdomioliza).
• Obniżona kreatynina (wynik poniżej normy)
  Co to oznacza? Taki wynik występuje rzadziej i zazwyczaj nie jest powodem do niepokoju.
  Możliwe przyczyny: niska masa mięśniowa (u osób starszych, wyniszczonych, niedożywionych), ciąża (w której filtracja nerkowa jest fizjologicznie zwiększona), diety wegetariańskie i niskobiałkowe, niektóre zaawansowane choroby wątroby.