Erytropoetyna

Erytropoetyna (EPO) to kluczowy hormon produkowany głównie przez nerki. Działa on jak główny przełącznik lub kierownik produkcji dla szpiku kostnego, wydając mu polecenie do wytwarzania czerwonych krwinek (erytrocytów). Proces ten, nazywany erytropoezą, jest niezbędny do utrzymania odpowiedniego transportu tlenu w organizmie.

Mechanizm działania EPO opiera się na precyzyjnym czujniku. Gdy nerki wykrywają spadek stężenia tlenu we krwi – co ma miejsce np. w przypadku niedokrwistości (anemii) – zwiększają produkcję i uwalnianie erytropoetyny. Hormon ten z prądem krwi dociera do szpiku kostnego i intensywnie pobudza go do pracy. Kiedy liczba czerwonych krwinek i poziom tlenu wracają do normy, produkcja EPO jest hamowana.

Badanie stężenia erytropoetyny we krwi pozwala ocenić, czy ten fundamentalny mechanizm regulacyjny działa prawidłowo. Jest to niezwykle ważne badanie w diagnostyce różnicowej zaburzeń układu czerwonokrwinkowego (niedokrwistości, nadkrwistości) oraz chorób nerek.

Wykonanie badania stężenia erytropoetyny zaleca się w celu znalezienia przyczyny nieprawidłowych wyników morfologii krwi, czyli w przypadku niedokrwistości (zbyt małej liczby czerwonych krwinek) lub nadkrwistości (ich nadmiaru).

Wskazania do badania w diagnostyce niedokrwistości (anemii):

• Gdy anemia jest stwierdzona, badanie EPO pomaga ustalić jej źródło.
• Czy przyczyną jest brak sygnału do produkcji, czyli niskie stężenie EPO (co jest typowe dla przewlekłej choroby nerek).
• Czy może sygnał jest silny (wysokie EPO), ale szpik kostny na niego nie odpowiada (co może wskazywać na problem w samym szpiku lub brak surowców jak żelazo).

Gdy morfologia krwi wykazuje nadmiar czerwonych krwinek, badanie EPO pomaga odróżnić:

• Czerwienicę prawdziwą – chorobę szpiku, w której produkcja krwinek jest niekontrolowana. Stężenie EPO jest wtedy niskie lub prawidłowe.
• Nadkrwistości wtórne, w których nadprodukcja krwinek jest wynikiem silnej stymulacji przez wysokie stężenie EPO (spowodowane np. przewlekłym niedotlenieniem w chorobach płuc lub guzem produkującym hormon).

Badanie to jest specjalistycznym narzędziem diagnostycznym, zlecanym przez lekarza w konkretnych sytuacjach:

• Pacjentom ze zdiagnozowaną niedokrwistością, zwłaszcza jeśli towarzyszy jej przewlekła choroba nerek.
• Osobom z anemią, u których liczba retikulocytów (młodych czerwonych krwinek) jest nieadekwatnie niska, co sugeruje problem z produkcją w szpiku.
• Pacjentom ze stwierdzoną nadkrwistością (zbyt wysoką hemoglobiną i hematokrytem), w celu ustalenia jej pierwotnej lub wtórnej przyczyny.
• W wybranych przypadkach, w diagnostyce guzów nerek lub wątroby.
• W medycynie sportowej jako element kontroli antydopingowej.

Jest to badanie o charakterze głównie diagnostycznym.

W diagnostyce badanie wykonuje się zazwyczaj jednorazowo, aby ustalić przyczynę zaburzeń hematologicznych.

Badanie to nie służy do monitorowania leczenia niedokrwistości rekombinowaną erytropoetyną (lekiem EPO). W takiej sytuacji kontroluje się przede wszystkim wyniki morfologii krwi i stężenie żelaza.

Prawidłowe przygotowanie jest kluczowe dla uzyskania wiarygodnych wyników, ponieważ stężenie EPO podlega wahaniom dobowym.

• Bądź bezwzględnie na czczo. Od ostatniego posiłku musi upłynąć minimum 8 godzin, a optymalnie 12 godzin. W tym czasie nie wolno jeść, pić słodkich napojów, kawy, herbaty ani żuć gumy.
• Badanie wykonaj w godzinach porannych, najlepiej między 7:00 a 10:00. Wydzielanie erytropoetyny podlega rytmowi dobowemu.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.
• W dniu poprzedzającym badanie unikaj intensywnego wysiłku fizycznego i postaraj się dobrze wyspać.
• Unikaj palenia papierosów bezpośrednio przed badaniem.

Na stężenie erytropoetyny wpływa wiele czynników, które lekarz bierze pod uwagę przy interpretacji.

Czynniki fizjologiczne:

• Rytm dobowy.
• Pobyt na dużych wysokościach. Niższe ciśnienie parcjalne tlenu stymuluje produkcję EPO.
• Ciąża może wiązać się z fizjologicznym wzrostem stężenia.
• Palenie papierosów. Przewlekłe niedotlenienie u palaczy stymuluje produkcję EPO.

Czynniki patologiczne:

• Podwyższone stężenie może oznaczać niedokrwistość (hemolityczna, z niedoboru żelaza), przewlekłą chorobę płuc, niektóre guzy nerek, wątroby lub móżdżku.
• Obniżone stężenie może oznaczać przewlekłą chorobę nerek (najczęstsza przyczyna), czerwienicę prawdziwą, niektóre choroby przewlekłe (np. reumatoidalne zapalenie stawów), stan po transfuzji krwi.

Czynniki farmakologiczne:

• Leki takie jak teofilina, steroidy anaboliczne mogą podwyższać stężenie.
• Przyjmowanie rekombinowanej erytropoetyny (jako lek lub doping).

Wynik badania erytropoetyny jest zawsze interpretowany w odniesieniu do wyników morfologii krwi (stężenia hemoglobiny i liczby erytrocytów).

Podwyższone stężenie (wysokie EPO) przy współistniejącej anemii wskazuje, że nerki prawidłowo reagują na niedokrwistość, wysyłając silny sygnał do produkcji. Problem leży najprawdopodobniej w szpiku kostnym, który nie jest w stanie odpowiedzieć na tę stymulację. Może to być spowodowane brakiem surowców (np. żelaza, witaminy B12) lub pierwotną chorobą szpiku.

Przy współistniejącej nadkrwistości podwyższone stężenie wskazuje na nadkrwistość wtórną. Oznacza to, że nadmiar czerwonych krwinek jest wynikiem nadmiernej stymulacji szpiku przez wysokie stężenie EPO, spowodowane np. przewlekłym niedotlenieniem (w chorobach płuc) lub autonomiczną produkcją hormonu przez guz.

Obniżone stężenie (niskie EPO) przy współistniejącej anemii to sytuacja patologiczna, która najczęściej wskazuje, że przyczyną niedokrwistości jest przewlekła choroba nerek. Uszkodzone nerki nie są w stanie wyprodukować wystarczającej ilości EPO, aby stymulować szpik.

Przy współistniejącej nadkrwistości obniżone stężenie jest charakterystyczne dla czerwienicy prawdziwej. W tej chorobie szpik kostny produkuje nadmiar krwinek w sposób niekontrolowany, a prawidłowo działające nerki próbują hamować ten proces, obniżając produkcję EPO do minimum.

Interpretacji wyniku, w kontekście pełnego obrazu klinicznego i wyników innych badań, zawsze dokonuje lekarz, najlepiej hematolog lub nefrolog.