D-dimery

D-dimery to niewielkie fragmenty białkowe, które powstają w Twoim organizmie, gdy dochodzi do rozpuszczania skrzepu krwi. Aby to zrozumieć, wyobraźmy sobie naturalny proces gojenia. Kiedy dochodzi do urazu naczynia krwionośnego, organizm tworzy skrzep, który niczym plaster tamuje krwawienie. Głównym budulcem tego skrzepu jest białko o nazwie fibryna, tworzące gęstą sieć.

Gdy rana się zagoi i skrzep nie jest już potrzebny, uruchamiany jest proces fibrynolizy, czyli jego kontrolowanego rozpuszczania. Podczas tego procesu sieć fibrynowa jest cięta na mniejsze kawałki. Jednym z takich właśnie specyficznych fragmentów, powstających z rozpadu usieciowanej fibryny, są D-dimery.

Oznaczenie stężenia D-dimerów jest badaniem o szczególnym znaczeniu, zlecanym najczęściej w trybie pilnym, gdy podejrzewa się potencjalnie groźne stany związane z powstawaniem zakrzepów.

Główne wskazania do badania to podejrzenie:

• Zakrzepicy żył głębokich (ZŻG). Jest to stan, w którym w żyłach głębokich, najczęściej nóg, powstaje zakrzep. Objawy, które powinny zaniepokoić, to ból, obrzęk, zaczerwienienie i ocieplenie jednej nogi, zwłaszcza gdy pojawią się nagle.
• Zatorowości płucnej (ZP). To stan zagrożenia życia, w którym fragment zakrzepu (najczęściej z żył nóg) odrywa się i z prądem krwi dociera do tętnic płucnych, blokując przepływ krwi. Typowe objawy to nagła duszność, ból w klatce piersiowej (szczególnie przy wdechu), kaszel, krwioplucie, przyspieszone bicie serca i zasłabnięcie.
• Zespołu rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego (DIC). To ciężkie, złożone zaburzenie obserwowane u pacjentów w krytycznym stanie (np. z sepsą), w którym dochodzi do uogólnionej aktywacji krzepnięcia w całym organizmie.

Badanie D-dimerów nie jest testem profilaktycznym dla każdego. Jest zlecane w konkretnych sytuacjach klinicznych, w celu wsparcia i pomocy w podjęciu szybkich i kluczowych decyzji terapeutycznych.

• Osobom z objawami sugerującymi zakrzepicę żył głębokich (ZŻG). Zwłaszcza jeśli występują dodatkowe czynniki ryzyka, takie jak niedawna operacja, długotrwałe unieruchomienie, aktywna choroba nowotworowa, ciąża czy stosowanie antykoncepcji hormonalnej.
• Pacjentom z nagłymi trudnościami w oddychaniu, bólem w klatce piersiowej lub kaszlem z krwiopluciem, u których lekarz na podstawie oceny klinicznej podejrzewa zatorowość płucną (ZP).
• Pacjentom w ciężkim stanie ogólnym, przebywającym na oddziałach intensywnej terapii, w celu oceny ryzyka rozwoju zespołu DIC.
• W wybranych przypadkach u kobiet w ciąży i połogu, u których ryzyko choroby zakrzepowo-zatorowej jest fizjologicznie wyższe, a objawy mogą być niejednoznaczne.

Badanie D-dimerów ma bardzo specyficzne zastosowanie i nie jest testem, który powtarza się rutynowo.

• Badanie wykonuje się jednorazowo w ostrej fazie diagnostycznej. Jego głównym celem jest pomoc lekarzowi w podjęciu decyzji co do dalszego postępowania – przede wszystkim, czy konieczne jest natychmiastowe wykonanie badań obrazowych (jak USG Doppler żył kończyn dolnych czy tomografia komputerowa tętnic płucnych).
• To nie jest badanie przesiewowe, które wykonuje się profilaktycznie u osób bez objawów.
• Nie służy ono do długoterminowego monitorowania leczenia przeciwzakrzepowego. Do tego celu wykorzystuje się inne wskaźniki, np. PT (INR).

Ponieważ badanie D-dimerów jest najczęściej wykonywane w trybie pilnym, specjalne przygotowanie zwykle nie jest wymagane ani możliwe.

• Bycie na czczo nie jest konieczne. Natomiast warto zachować 2-3h odstępu między posiłkiem a pobraniem krwi. Takie działanie zapobiega tzw. próbce „lipemicznej" czyli takiej, w której znajduje się zbyt wysoka poposiłkowa ilość tłuszczów.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody. Ułatwi to pobranie krwi.
• Badanie można wykonać o dowolnej porze, natychmiast po wystąpieniu niepokojących objawów.

Stężenie D-dimerów jest bardzo niespecyficzne – wiele różnych stanów, zarówno fizjologicznych, jak i patologicznych, może prowadzić do jego wzrostu.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Stężenie D-dimerów naturalnie i stopniowo wzrasta z wiekiem.
  • •
    W ciąży stężenie D-dimerów systematycznie rośnie, osiągając najwyższe wartości w III trymestrze i w okresie poporodowym.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (ZŻG, ZP) – główny cel diagnostyczny badania.
  • •
    Choroby nowotworowe.
  • •
    Stany zapalne i ostre infekcje (w tym sepsa, zapalenie płuc, COVID-19).
  • •
    Niedawne duże operacje chirurgiczne lub urazy.
  • •
    Choroby serca (zawał serca, migotanie przedsionków, niewydolność serca).
  • •
    Choroby wątroby (np. marskość).
  • •
    Zespół rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego (DIC).
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Leczenie trombolityczne (leki „rozpuszczające skrzepy”).

Interpretacja wyniku D-dimerów jest wyjątkowa i zależy od kontekstu klinicznego. To jedno z niewielu badań, w których prawidłowy wynik jest cenniejszy niż podwyższony.

• Wynik w zakresie referencyjnym:
  To najważniejsza i najbardziej wartościowa informacja, jaką daje to badanie. Prawidłowe stężenie D-dimerów ma bardzo wysoką ujemną wartość predykcyjną. Oznacza to, że u pacjenta z niskim lub pośrednim prawdopodobieństwem klinicznym choroby (ocenianym przez lekarza), prawidłowy wynik pozwala z wysoką pewnością wykluczyć obecność ostrej zakrzepicy żył głębokich lub zatorowości płucnej. Pozwala to na bezpieczne odstąpienie od dalszej, często obciążającej i kosztownej diagnostyki obrazowej.
• Podwyższone stężenie:
  Jest to wynik wysoce niespecyficzny. Mówi on jedynie o tym, że w organizmie aktywowane są procesy krzepnięcia i fibrynolizy, ale absolutnie nie informuje o ich przyczynie ani lokalizacji. Podwyższone D-dimery mogą towarzyszyć żylnej chorobie zakrzepowo-zatorowej, ale równie dobrze mogą być spowodowane ciążą, stanem zapalnym, nowotworem, urazem czy po prostu zaawansowanym wiekiem. Dlatego podwyższony wynik D-dimerów nigdy nie jest potwierdzeniem zakrzepicy. Jest on jedynie sygnałem, że pacjent może wymagać pilnej, dalszej diagnostyki obrazowej (np. USG żył, angio-TK płuc), aby zweryfikować lub wykluczyć podejrzenie.