CA 125

Antygen nowotworowy CA 125 (ang. Cancer Antigen 125) to białko, które jest znane przede wszystkim jako marker raka jajnika. Jego stężenie we krwi może znacząco wzrastać w przebiegu tego nowotworu, co czyni go nieocenionym narzędziem w rękach onkologów.

Należy jednak z całą mocą podkreślić, że CA 125 nie jest badaniem przesiewowym służącym do wczesnego wykrywania raka jajnika u wszystkich kobiet. Dzieje się tak, ponieważ jest to marker nieswoisty. Oznacza to, że jego stężenie może być podwyższone również w wielu łagodnych, nienowotworowych stanach, zwłaszcza ginekologicznych. Białko to jest produkowane przez różne tkanki, w tym przez wyściółkę jamy brzusznej (otrzewną), opłucną (wyścielającą płuca) czy komórki endometrium. Każdy stan zapalny lub podrażnienie tych tkanek może prowadzić do wzrostu stężenia CA 125.

Głównym i najważniejszym zastosowaniem badania jest monitorowanie skuteczności leczenia u pacjentek ze zdiagnozowanym rakiem jajnika oraz ocena ryzyka złośliwości guza jajnika, zwłaszcza u kobiet po menopauzie.

Badanie CA 125 zaleca się w bardzo konkretnych sytuacjach klinicznych, a jego interpretacja jest ściśle uzależniona od kontekstu.

Główne wskazania do badania:

• Monitorowanie leczenia raka jajnika to podstawowe i najważniejsze zastosowanie. Regularne pomiary pozwalają ocenić, czy pacjentka odpowiada na zastosowaną terapię (chemioterapię). Spadek stężenia jest dobrym sygnałem, natomiast jego wzrost może jako pierwszy sygnalizować wznowę choroby, często na wiele miesięcy przed pojawieniem się objawów.
• Diagnostyka różnicowa guza w miednicy mniejszej. Gdy w badaniu USG u kobiety (zwłaszcza po menopauzie) zostanie uwidoczniona torbiel lub guz jajnika, oznaczenie CA 125 pomaga w ocenie ryzyka, czy zmiana ma charakter złośliwy. W tym celu badanie jest często łączone z oznaczeniem markera HE4 w ramach tzw. testu ROMA (ROMA– Risk of Ovarian Malignancy Algorithm). Wyliczenie stosunku HE4 do CA 125 pozwala ocenić procent ryzyka złośliwości guza w jajniku, co ma znaczenie w diagnostyce różnicowej zmian złośliwych i niezłośliwych w jajnikach, zwłaszcza u kobiet przed menopauzą.
• Diagnostyka i ocena zaawansowania endometriozy. U kobiet cierpiących na endometriozę stężenie CA 125 może być podwyższone, a jego wysokość bywa skorelowana ze stopniem zaawansowania choroby.
• Badania przesiewowe w grupach bardzo wysokiego ryzyka. U kobiet z potwierdzoną mutacją genów BRCA1/BRCA2, które znacząco zwiększają ryzyko raka jajnika, badanie CA 125 może być wykonywane profilaktycznie, zawsze w połączeniu z USG dopochwowym.

Badanie CA 125 jest ważnym elementem diagnostyki ginekologicznej i onkologicznej. Polecamy je w szczególności:

• Kobietom ze zdiagnozowanym rakiem jajnika, w celu monitorowania przebiegu leczenia i wczesnego wykrywania nawrotów.
• Kobietom, u których w badaniu ginekologicznym lub USG stwierdzono obecność guza w obrębie miednicy mniejszej, w celu wstępnej oceny charakteru zmiany (najlepiej w ramach testu ROMA).
• Kobietom z podejrzeniem lub w trakcie leczenia zaawansowanej endometriozy.
• Kobietom będącym nosicielkami mutacji w genach BRCA1/BRCA2, jako element regularnego nadzoru onkologicznego.

Częstotliwość badania zależy od celu jego wykonania i zaleceń lekarza.

• W diagnostyce badanie zazwyczaj wykonuje się jednorazowo.
• W monitorowaniu leczenia raka jajnika badanie wykonuje się regularnie. Harmonogram ustala lekarz onkolog – kontrole mogą odbywać się np. co kilka miesięcy w pierwszych latach po leczeniu.
• W nadzorze onkologicznym (grupy ryzyka) u kobiet z mutacją BRCA1/2 badanie wykonuje się zazwyczaj co 6 miesięcy.

Przygotowanie do badania CA 125 jest proste, ale warto pamiętać o jednej ważnej zasadzie.

CA 125 może wzrastać podczas stanu zapalnego, więc jeśli jesteś przeziębiona i masz typowe objawy choroby, badanie wykonaj po około tygodniu od ustąpienia objawów.

• Stężenie CA 125 może być fizjologicznie podwyższone podczas miesiączki. Dlatego, o ile lekarz nie zaleci inaczej, badanie najlepiej wykonaj po zakończeniu krwawienia, w drugiej fazie cyklu.
• Bycie na czczo nie jest wymagane. Natomiast warto zachować 2-3h odstępu między posiłkiem a pobraniem krwi. Takie działanie zapobiega tzw. próbce „lipemicznej" czyli takiej, w której znajduje się zbyt wysoka poposiłkowa ilość tłuszczów.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.
• Pora dnia jest dowolna.

Stężenie CA 125 może wzrastać w wielu różnych, nie tylko nowotworowych, sytuacjach, takich jak:

• Miesiączka
• Ciąża (zwłaszcza w I trymestrze)
• Łagodne choroby ginekologiczne, jak endometrioza (bardzo częsta przyczyna), torbiele jajników, mięśniaki macicy
• Stany zapalne narządów miednicy mniejszej (PID)
• Choroby wątroby (zapalenie, marskość), zwłaszcza z wodobrzuszem
• Zapalenie trzustki
• Niewydolność serca, zapalenie osierdzia
• Zapalenie otrzewnej
• Infekcje
• Rak jajnika (główna przyczyna onkologiczna)
• Rak endometrium (trzonu macicy), rak jajowodu.
• Nowotwory innych narządów (trzustki, płuc, piersi, żołądka, jelita grubego)

Wynik badania CA 125 jest ważną wskazówką, ale nigdy nie stanowi samodzielnej diagnozy. Jego interpretacja jest ściśle zależna od wieku pacjentki i kontekstu klinicznego.

• Podwyższone stężenie CA 125 to niespecyficzny sygnał alarmowy. Należy pamiętać, że podwyższony wynik nie jest równoznaczny z rakiem jajnika.
• • •
    U kobiety przed menopauzą, najczęstszymi przyczynami podwyższonego stężenia CA 125 są stany łagodne, takie jak endometrioza, torbiele czynnościowe jajników, mięśniaki macicy, a nawet fizjologicznie – miesiączka.
  • •
    U kobiety po menopauzie, podwyższony wynik, zwłaszcza jeśli towarzyszy mu wykrycie guza jajnika w USG, jest znacznie bardziej niepokojący i zwiększa podejrzenie procesu nowotworowego.
• W monitorowaniu leczenia raka jajnika, spadek stężenia jest dobrym objawem, a jego wzrost – może być sygnałem wznowy.
• Wynik w zakresie referencyjnym nie wyklucza raka jajnika i nie powinien uśpić naszej czujności, zwłaszcza we wczesnych stadiach zaawansowania, kiedy stężenie markera często jest jeszcze w normie.