AST, ASPAT (aminotransferaza asparaginianowa)

Badanie AST (nazywane też ASPAT) mierzy we krwi aktywność aminotransferazy asparaginianowej. Jest to enzym wewnątrzkomórkowy, który odgrywa istotną rolę w metabolizmie aminokwasów. Chociaż jest zaliczany do panelu prób wątrobowych, jego obecność nie ogranicza się tylko do tego jednego organu.

Znaczne ilości AST znajdują się w komórkach o wysokim zapotrzebowaniu energetycznym. Oprócz wątroby, są to przede wszystkim: mięsień sercowy, mięśnie szkieletowe, a także nerki i mózg. Ta szeroka dystrybucja w organizmie sprawia, że AST jest wskaźnikiem niespecyficznym. Oznacza to, że jego podwyższone stężenie we krwi sygnalizuje uszkodzenie komórek, ale nie wskazuje jednoznacznie, którego narządu dotyczy problem.

Dlatego właśnie kluczowa jest jednoczesna interpretacja wyniku AST z wynikiem ALT (aminotransferazy alaninowej), która jest znacznie bardziej swoista dla wątroby. Porównanie stężeń tych dwóch enzymów, znane jako wskaźnik De Ritisa (AST/ALT), jest jednym z najważniejszych narzędzi w rękach lekarza, pozwalającym na różnicowanie przyczyn ich podwyższonej aktywności.

Badanie AST jest najczęściej zlecane jako część szerszego panelu biochemicznego, w tym prób wątrobowych. Wskazania do jego wykonania są szerokie i mogą dotyczyć zarówno objawów ogólnych, jak i tych sugerujących problem z konkretnym organem.

Warto rozważyć badanie przy objawach mogących wskazywać na problemy z wątrobą:

• Uczucie zmęczenia, osłabienie, brak apetytu.
• Dyskomfort lub ból w prawym górnym kwadrancie brzucha.
• Nudności i wymioty.
• Żółtaczka (zażółcenie skóry i białek oczu).
• Ciemne zabarwienie moczu lub odbarwione stolce.

Badanie może być pomocne również w innych sytuacjach:

• Przy podejrzeniu uszkodzenia mięśnia sercowego (choć obecnie złotym standardem są bardziej swoiste markery, jak troponiny).
• W przypadku urazów mięśni, bólu mięśni o nieznanej przyczynie lub podejrzenia chorób mięśniowych.
• W ramach profilaktycznego przeglądu stanu zdrowia, aby ocenić ogólną kondycję organizmu.
• Do monitorowania leczenia u osób z przewlekłymi chorobami wątroby lub przyjmujących leki, które mogą ją obciążać.

Regularna kontrola stężenia AST jest polecana wielu grupom pacjentów, ponieważ pozwala na szeroką ocenę stanu zdrowia.

• Każdej osobie dorosłej w ramach badań profilaktycznych, najlepiej jako element pełnego panelu prób wątrobowych, wykonywanego raz w roku.
• Osobom z podejrzeniem chorób wątroby, u których występują niepokojące objawy (zmęczenie, żółtaczka, bóle brzucha).
• Osobom regularnie spożywającym alkohol, ponieważ stosunek AST do ALT jest ważną wskazówką w ocenie alkoholowego uszkodzenia wątroby.
• Pacjentom przyjmującym leki potencjalnie hepatotoksyczne (uszkadzające wątrobę), np. statyny, niektóre antybiotyki czy leki przeciwbólowe.
• Pacjentom w trakcie diagnostyki bólów w klatce piersiowej, jako badanie pomocnicze.

Częstotliwość oznaczania AST zależy od celu badania i stanu klinicznego pacjenta.

• Profilaktycznie, u zdrowych osób dorosłych zaleca się wykonanie badania raz do roku, zawsze w połączeniu z ALT i innymi próbami wątrobowymi.
• W grupach ryzyka lub w trakcie monitorowania, u osób z chorobami wątroby, nadużywających alkoholu lub przyjmujących określone leki, lekarz może zalecić kontrolę częściej, np. co 3-6 miesięcy.
• W stanach ostrych, w przypadku podejrzenia ostrego uszkodzenia wątroby, zawału serca czy rozpadu mięśni, badanie może być powtarzane nawet codziennie w warunkach szpitalnych.

Prawidłowe przygotowanie jest kluczowe, aby wynik AST odzwierciedlał Twój faktyczny stan zdrowia. Ze względu na obecność tego enzymu w mięśniach, pewne zalecenia są tu szczególnie ważne.

• Bezwzględnie unikaj intensywnego wysiłku fizycznego, to najważniejsza zasada! Na 24-48 godzin przed badaniem zrezygnuj z siłowni, biegania i innych forsownych aktywności. Mikrouszkodzenia mięśni podczas treningu mogą znacząco i fałszywie zawyżyć wynik AST.
• Badanie należy wykonać na czczo, co najmniej 8-12 godzin po ostatnim posiłku.
• Krew najlepiej pobrać w godzinach porannych (7:00-10:00).
• Dzień przed badaniem zjedz lekką, niskotłuszczową kolację.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody. Ułatwi to pobranie krwi.
• Zrezygnuj ze spożywania alkoholu na 2-3 dni przed badaniem.

Wynik AST jest podatny na wpływ wielu czynników, dlatego jego interpretacja wymaga szerokiego spojrzenia.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Wysiłek fizyczny jest najczęstszą przyczyną fizjologicznego wzrostu AST.
  • •
    Wiek i płeć (zakresy referencyjne mogą się nieznacznie różnić).
  • •
    Podczas ciąży AST może ulegać wahaniom.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Choroby wątroby, takie jak alkoholowe i wirusowe zapalenie wątroby, stłuszczenie, marskość, nowotwory, toksyczne uszkodzenie.
  • •
    Choroby serca, jak zawał mięśnia sercowego (choć dziś rolę głównego wskaźnika przejęły troponiny).
  • •
    Choroby i urazy mięśni powstałe w wyniku bardzo intensywnego treningu, dystrofie mięśniowe, rabdomioliza (masywny rozpad mięśni).
  • •
    Inne, jak mononukleoza zakaźna, zatorowość płucna, choroby nerek.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Długa lista leków, w tym statyny, antybiotyki, paracetamol, leki przeciwgruźlicze.
  • •
    Zastrzyki domięśniowe, które powodują lokalne uszkodzenie mięśnia.

Podwyższone stężenie AST jest sygnałem, który wymaga dalszej analizy, a nie gotową diagnozą. Kluczem jest ustalenie źródła problemu.

Aby zinterpretować wynik podwyższonego stężenia AST (hiperaspartatemię), lekarz porównuje go z wynikiem ALT oraz często z GGTP i CK.

• Gdy przyczyna leży w wątrobie:
• • •
    Jeśli ALT jest wyższe od AST, może to sugerować wirusowe zapalenie wątroby, metaboliczne stłuszczenie wątroby lub polekowe uszkodzenie wątroby.
  • •
    Jeśli AST jest wyraźnie wyższe od ALT, jest to silna wskazówka naprowadzająca na alkoholową chorobę wątroby lub zaawansowane stadium choroby z włóknieniem (marskością).
• Gdy przyczyna leży w mięśniach:
• • •
    Bardzo wysokie stężenie AST (często idące w tysiące), przy prawidłowym lub tylko nieznacznie podniesionym ALT i prawidłowym GGTP, prawie zawsze wskazuje na uszkodzenie mięśni. W takiej sytuacji lekarz zleci badanie kinazy kreatynowej (CK), która jest swoistym markerem uszkodzenia tkanki mięśniowej.
• Gdy przyczyna leży w sercu:
• • •
    Wzrost AST obserwuje się po kilku godzinach od zawału serca, jednak jest to badanie historyczne, obecnie zastąpione przez znacznie czulsze i bardziej swoiste troponiny.