Androstendion

Androstendion to hormon steroidowy należący do grupy androgenów, czyli hormonów o działaniu podobnym do testosteronu. Jest on produkowany w nadnerczach u obu płci, a także w jajnikach u kobiet i w jądrach u mężczyzn.

Jego najważniejszą cechą jest rola prekursora. Oznacza to, że sam androstendion wykazuje stosunkowo słabe działanie androgenne, ale w tkankach organizmu jest on przekształcany w znacznie silniejsze hormony – przede wszystkim w testosteron oraz w estrogeny (w estron, który dalej jest przekształcany w estradiol).

Dlatego jego stężenie we krwi jest doskonałym odzwierciedleniem aktywności produkcyjnej nadnerczy i gonad (jajników/jąder). Pomiar stężenia androstendionu, najczęściej w połączeniu z innymi hormonami, takimi jak testosteron, DHEA-S, SHBG, estradiol jest kluczowym narzędziem pozwalającym ocenić, czy w organizmie występuje nadprodukcja androgenów oraz pomagającym zlokalizować jej źródło (jajniki czy nadnercza).

Badanie androstendionu zleca się głównie w diagnostyce stanów związanych z nadmiarem androgenów, które dają bardzo charakterystyczne objawy, zwłaszcza u kobiet.

Główne wskazania do badania u kobiet z objawami hiperandrogenizmu:

• Hirsutyzm, czyli pojawienie się nadmiernego, ciemnego owłosienia w miejscach typowych dla mężczyzn (np. na brodzie, nad górną wargą, na klatce piersiowej, brzuchu, plecach).
• Trądzik, zwłaszcza uporczywy, o ciężkim przebiegu, pojawiający się lub nasilający się w dorosłym wieku.
• Łysienie typu męskiego, czyli przerzedzanie się włosów na szczycie głowy i w kątach czołowych.
• Rzadkie miesiączki (oligomenorrhea) lub ich całkowity brak (amenorrhea).

Główne wskazania do badania w diagnostyce przyczyn niepłodności, zwłaszcza związanej z brakiem owulacji:

• Przy podejrzeniu zespołu policystycznych jajników (PCOS), który jest najczęstszą przyczyną hiperandrogenizmu u kobiet.
• Przy podejrzeniu wrodzonego przerostu nadnerczy (WPN) – grupy chorób genetycznych, które prowadzą do zaburzeń w produkcji hormonów przez nadnercza.
• W diagnostyce guzów produkujących androgeny, zlokalizowanych w jajnikach lub nadnerczach.

U dzieci, w celu oceny przyczyn przedwczesnego dojrzewania płciowego lub nieprawidłowego rozwoju narządów płciowych.

Badanie androstendionu to ważny element pogłębionej diagnostyki hormonalnej. Polecamy je w szczególności:

• Kobietom z objawami nadmiaru androgenów, takimi jak hirsutyzm, ciężki trądzik, łysienie androgenowe czy zaburzenia cyklu miesiączkowego.
• Kobietom diagnozowanym w kierunku zespołu policystycznych jajników (PCOS) lub poszukującym przyczyny niepłodności.
• Pacjentom (zwłaszcza dzieciom i młodzieży), u których podejrzewa się wrodzony przerost nadnerczy.
• Osobom, u których istnieje podejrzenie obecności hormonalnie czynnego guza jajnika lub nadnerczy.
• Dziewczynkom i chłopcom z objawami przedwczesnego pokwitania.

Częstotliwość badania androstendionu zależy od celu jego wykonania.

• W diagnostyce zazwyczaj badanie wykonuje się jednorazowo. Jest ono elementem szerszego panelu badań hormonalnych, zlecanych w celu ustalenia przyczyny objawów.
• W monitorowaniu leczenia, u pacjentów z wrodzonym przerostem nadnerczy lub leczonych z powodu hirsutyzmu, lekarz może zlecić powtórne oznaczenie, aby ocenić skuteczność terapii i dostosować dawki leków.

Prawidłowe przygotowanie jest kluczowe dla uzyskania wiarygodnego wyniku, ponieważ stężenie androstendionu podlega wahaniom w trakcie cyklu.

• Jeśli badanie androstendionu jest wykonywane razem z innymi hormonami (takimi jak FSH lub estradiol), zaleca się wykonanie go między 2. a 5. dniem cyklu (licząc od pierwszego dnia krwawienia). Jeśli badanie androstendionu jest wykonywane oddzielnie, dopuszcza się wykonanie go między 4. a 10. dniem cyklu, chyba że lekarz zaleci inaczej.
• Badanie zdecydowanie należy wykonać rano, najlepiej między 7:00 a 10:00. Wydzielanie androstendionu podlega rytmowi dobowemu, podobnie jak kortyzol.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.
• Na badanie należy zgłosić się na czczo.
• Dzień przed badaniem unikaj intensywnego wysiłku fizycznego i postaraj się unikać stresujących sytuacji.

Na stężenie androstendionu we krwi wpływa wiele czynników fizjologicznych i patologicznych.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Rytm dobowy, a więc najwyższe stężenie jest rano, najniższe wieczorem.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Zespół policystycznych jajników (PCOS) może być przyczyną podwyższonego androstendionu o pochodzeniu jajnikowym.
  • •
    Wrodzony przerost nadnerczy (WPN). Choroba genetyczna prowadząca do nadprodukcji androgenów przez nadnercza.
  • •
    Guzy hormonalnie czynne jajników lub nadnerczy.
  • •
    Zespół Cushinga.
  • •
    Niewydolność kory nadnerczy (choroba Addisona) lub niewydolność jajników mogą prowadzić do obniżenia stężenia.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Leki hormonalne, takie jak doustna antykoncepcja, hormonalna terapia zastępcza czy kortykosteroidy, mogą wpływać na wynik badania.

Wynik badania androstendionu jest ważną wskazówką diagnostyczną, którą zawsze interpretuje się w połączeniu z wynikami innych hormonów, zwłaszcza DHEA-S i testosteronu.

• Podwyższone stężenie androstendionu to główna nieprawidłowość, na którą zwraca się uwagę. Wskazuje na nadmierną produkcję androgenów w organizmie. Analiza panelu hormonalnego pozwala na przybliżone określenie źródła problemu:
• • •
    Jeśli podwyższony jest głównie androstendion i testosteron, a stężenie DHEA-S jest w normie, może to wskazywać na jajnikowe pochodzenie androgenów, co jest typowe dla zespołu policystycznych jajników (PCOS) lub, rzadziej, guza jajnika.
  • •
    Jeśli podwyższone jest stężenie androstendionu oraz DHEA-S, silnie sugeruje to nadnerczowe źródło nadmiaru androgenów, np. w przebiegu wrodzonego przerostu nadnerczy lub guza nadnerczy.
• Obniżone stężenie androstendionu może występować u pacjentów z niewydolnością kory nadnerczy (chorobą Addisona) lub u kobiet z przedwczesnym wygasaniem funkcji jajników.