Fosfor nieorganiczny

Fosfor to jeden z najważniejszych i najobficiej występujących pierwiastków w ludzkim organizmie. Jest absolutnie niezbędny do życia. Aż 85% całego fosforu zmagazynowane jest w naszych kościach i zębach, gdzie razem z wapniem tworzy ich twardą, mineralną strukturę.

Pozostała część bierze udział w kluczowych procesach na poziomie komórkowym – jest budulcem DNA i RNA, wchodzi w skład błon komórkowych i, co najważniejsze, tworzy cząsteczkę ATP, czyli podstawowy nośnik energii w naszym ciele.

Badanie laboratoryjne mierzy stężenie fosforu nieorganicznego (w postaci fosforanów) w surowicy krwi. Jego poziom jest wynikiem precyzyjnej równowagi między ilością wchłanianą z pożywienia w jelitach, a ilością wydalaną przez nerki. Ten skomplikowany proces jest ściśle regulowany przez hormony, głównie parathormon (PTH), produkowany przez przytarczyce, oraz aktywną formę witaminy D. Gospodarka fosforanowa jest nierozerwalnie związana z gospodarką wapniową – stężenia tych dwóch pierwiastków często działają na zasadzie przeciwwagi.

Badanie stężenia fosforu zleca się w ramach diagnostyki i monitorowania wielu schorzeń, przede wszystkim tych związanych z nerkami, kośćmi i gospodarką hormonalną.

Główne wskazania do badania:

• Diagnostyka i monitorowanie chorób nerek, to jedno z podstawowych badań u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek. Uszkodzone nerki tracą zdolność do wydalania nadmiaru fosforu.
• Ocena zaburzeń gospodarki wapniowej. Badanie wykonuje się zawsze, gdy stężenie wapnia we krwi jest nieprawidłowe.
• Diagnostyka chorób kości, takich jak krzywica u dzieci, osteomalacja (rozmiękanie kości) u dorosłych czy zaawansowana osteoporoza.
• Podejrzenie chorób przytarczyc, w przypadku podejrzenia nadczynności lub niedoczynności tych gruczołów.
• Poszukiwanie przyczyn niespecyficznych objawów, takich jak przewlekłe osłabienie mięśni, bóle kości, drętwienia czy zaburzenia świadomości.
• Monitorowanie stanu pacjentów w ciężkim stanie klinicznym, niedożywionych, z chorobą alkoholową lub żywionych pozajelitowo.

Regularna kontrola stężenia fosforu jest kluczowa dla określonych grup pacjentów. Polecamy ją w szczególności:

• Pacjentom ze zdiagnozowaną przewlekłą chorobą nerek, dla których monitorowanie stężenia fosforanów jest podstawą prewencji groźnych powikłań.
• Pacjentom dializowanym.
• Osobom, u których stwierdzono nieprawidłowe stężenie wapnia we krwi, w celu oceny całej gospodarki wapniowo-fosforanowej.
• Pacjentom ze zdiagnozowanymi chorobami przytarczyc (nadczynnością lub niedoczynnością).
• Osobom z metabolicznymi chorobami kości.
• Pacjentom po rozległych operacjach, urazach lub oparzeniach, a także tym żywionym pozajelitowo.
• Osobom z zaburzeniami odżywiania lub chorobą alkoholową.

Częstotliwość badania stężenia fosforu jest uzależniona od stanu klinicznego pacjenta i zaleceń lekarza.

• W diagnostyce zazwyczaj badanie wykonuje się jednorazowo jako część panelu badań oceniających gospodarkę mineralną organizmu.
• W monitorowaniu:
• • •
    U pacjentów z przewlekłą chorobą nerek częstotliwość badania ustala lekarz nefrolog i może ona wynosić od jednego do kilku miesięcy.
  • •
    U pacjentów dializowanych stężenie fosforanów jest kontrolowane bardzo często, nawet co kilka tygodni.
  • •
    W innych chorobach przewlekłych częstotliwość kontroli jest ustalana indywidualnie.

Prawidłowe przygotowanie do badania jest istotne dla uzyskania wiarygodnego wyniku.

• Badanie wykonaj na czczo, po 8-12 godzinach od ostatniego posiłku. Stężenie fosforu we krwi spada po jedzeniu, zwłaszcza po posiłku bogatym w węglowodany.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.
• Zaleca się pobranie krwi w godzinach porannych, ze względu na naturalny rytm dobowy (najwyższe stężenie fosforu występuje rano).
• Leki i suplementy, które mogą wpływać na wynik badania:
• • •
    Witamina D, wapń i fosfor.
  • •
    Leki zobojętniające sok żołądkowy (wiele z nich zawiera związki glinu, które wiążą fosforany).
  • •
    Leki przeczyszczające (niektóre mogą zawierać fosforany).
  • •
    Leki moczopędne.

Na stężenie fosforanów we krwi wpływa wiele czynników, co wymaga starannej analizy wyniku przez lekarza.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Rytm dobowy (stężenie wyższe rano, niższe wieczorem).
  • •
    Dzieci i młodzież w okresie wzrostu mają fizjologicznie wyższe stężenie fosforu.
  • •
    Gojenie się złamań może przejściowo wpływać na jego stężenie.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Wysokie stężenie (hiperfosfatemia) najczęściej spowodowane jest przewlekłą chorobą nerek. Inne przyczyny to niedoczynność przytarczyc, nadmierne uwalnianie fosforu z komórek (np. w wyniku rozpadu guza nowotworowego, ciężkiego urazu mięśni), kwasica ketonowa w przebiegu cukrzycy.
  • •
    Najczęstsze przyczyny niskiego stężenia (hipofosfatemii) to nadczynność przytarczyc oraz niedobór witaminy D. Może być też skutkiem niedożywienia, alkoholizmu, zespołów złego wchłaniania czy stosowania niektórych leków.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Leki zobojętniające zawierające glin lub wapń, leki moczopędne, insulina, glukoza, kortykosteroidy.

Nieprawidłowy wynik stężenia fosforu jest ważnym sygnałem diagnostycznym, który zawsze musi być interpretowany w powiązaniu ze stężeniem wapnia, parathormonu i witaminy D.

• Podwyższone stężenie (hiperfosfatemia) najczęściej wskazuje na zaawansowaną niewydolność nerek, które nie są w stanie skutecznie usuwać nadmiaru fosforu z organizmu. Jest to stan niebezpieczny, ponieważ nadmiar fosforu łączy się z wapniem, tworząc złogi w naczyniach krwionośnych, sercu i innych tkankach, co prowadzi do poważnych powikłań sercowo-naczyniowych. Inne, rzadsze przyczyny, to niedoczynność przytarczyc, przedawkowanie witaminy D lub leków zawierających fosforany, a także stany związane z masywnym rozpadem komórek (np. po chemioterapii).
• Obniżone stężenie (hipofosfatemia) często naprowadza na diagnostykę w kierunku nadczynności przytarczyc, w której nadmiar parathormonu powoduje wzmożoną „ucieczkę” fosforu z moczem. Drugą częstą przyczyną jest ciężki niedobór witaminy D, która jest niezbędna do wchłaniania fosforu w jelitach. Niskie stężenie fosforu może również towarzyszyć niedożywieniu, chorobie alkoholowej, ciężkim oparzeniom czy niektórym wrodzonym chorobom nerek. Znaczna hipofosfatemia jest stanem groźnym, mogącym prowadzić do osłabienia siły mięśni (w tym oddechowych), a nawet śpiączki.