Retikulocyty

Retikulocyty to „młode”, niedojrzałe formy czerwonych krwinek (erytrocytów). Można je porównać do praktykantów, którzy właśnie opuścili fabrykę, jaką jest szpik kostny, i trafili do krwiobiegu. W ciągu 1-2 dni dojrzewają, przekształcając się w pełni funkcjonalne, dojrzałe erytrocyty, gotowe do transportu tlenu.

Badanie liczby retikulocytów jest jednym z najważniejszych testów w diagnostyce hematologicznej. Ich ilość we krwi jest bezpośrednim i dynamicznym wskaźnikiem tego, jak intensywnie szpik kostny pracuje i produkuje nowe czerwone krwinki. Pozwala to zajrzeć za kulisy i ocenić, czy „fabryka” erytrocytów w naszym organizmie działa prawidłowo, reagując adekwatnie na potrzeby organizmu.

Oznaczenie liczby retikulocytów jest wykonywane niemal zawsze w kontekście diagnostyki niedokrwistości (anemii) lub w celu oceny funkcji szpiku kostnego.

Główne wskazania do badania:

• Diagnostyka przyczyn niedokrwistości to najważniejsze zastosowanie. Kiedy standardowa morfologia krwi wykazuje obniżone stężenie hemoglobiny i małą liczbę erytrocytów, badanie retikulocytów pomaga odpowiedzieć na fundamentalne pytanie, dlaczego tak się dzieje:
• • •
    Czy przyczyną anemii jest upośledzona produkcja w szpiku (wtedy liczba retikulocytów będzie niska)?
  • •
    Czy może szpik pracuje prawidłowo, a nawet ze wzmożoną siłą, próbując skompensować utratę krwinek na obwodzie (wtedy liczba retikulocytów będzie wysoka)?
• Monitorowanie skuteczności leczenia anemii, szczególnie w niedokrwistościach z niedoboru żelaza, witaminy B12 czy kwasu foliowego. Nagły wzrost liczby retikulocytów (tzw. przełom retikulocytarny) po 7-10 dniach od rozpoczęcia leczenia jest pierwszym, wczesnym sygnałem, że terapia jest skuteczna.
• Ocena funkcji szpiku kostnego. Po chemioterapii, radioterapii lub przeszczepie szpiku, badanie pozwala ocenić, jak szybko regeneruje się funkcja krwiotwórcza.
• Podejrzenie utraty krwi (krwawienia jawnego lub utajonego) lub hemolizy (stanu, w którym czerwone krwinki są niszczone w nadmiarze).

Badanie to jest kluczowym elementem diagnostyki hematologicznej. Polecamy je w szczególności:

• Osobom ze zdiagnozowaną niedokrwistością (anemią) w badaniu morfologii krwi, w celu ustalenia jej przyczyny.
• Pacjentom w trakcie leczenia anemii z powodu niedoboru żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego, aby szybko ocenić, czy leczenie przynosi efekty.
• Osobom z podejrzeniem utajonego, przewlekłego krwawienia, np. z przewodu pokarmowego.
• Pacjentom po leczeniu onkologicznym (chemioterapii, radioterapii), w celu monitorowania stanu szpiku kostnego.
• Osobom z podejrzeniem niedokrwistości hemolitycznej, której objawem może być m.in. żółtaczka.
• Monitorowanie terapii w czasie podawania erytropoetyny.
• Monitorowanie podczas transplantacji komórek macierzystych.
• Badanie wykonuje się również pacjentom pediatrycznym oraz noworodkom.

Częstotliwość badania retikulocytów zależy od sytuacji klinicznej.

• W diagnostyce zazwyczaj badanie wykonuje się jednorazowo, jako uzupełnienie morfologii krwi.
• W monitorowaniu leczenia niedoborów lekarz może zlecić badanie po około 7-10 dniach od rozpoczęcia suplementacji (np. żelazem), aby uchwycić moment tzw. przełomu retikulocytarnego, który świadczy o pozytywnej reakcji organizmu na leczenie i jest wskaźnikiem prawidłowego funkcjonowania szpiku kostnego.
• W monitorowaniu stanu szpiku po leczeniu onkologicznym częstotliwość ustala lekarz hematolog.

Przygotowanie do badania jest proste i zazwyczaj takie samo jak do morfologii krwi.

• Chociaż do samej morfologii nie jest to bezwzględnie wymagane, zaleca się wykonanie badania na czczo (ok. 8-12 godzin po ostatnim posiłku). Daje to pewność, że wynik nie będzie zakłócony, a dodatkowo umożliwia wykonanie przy jednym pobraniu innych badań, które wymagają postu (np. glukozy).
• Badanie najlepiej wykonać w godzinach porannych (7:00-10:00).
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.

Na liczbę krążących retikulocytów wpływa wiele czynników fizjologicznych i patologicznych.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    U noworodków w pierwszych dniach życia liczba retikulocytów jest naturalnie bardzo wysoka.
  • •
    W ciąży szpik kostny pracuje intensywniej, co może prowadzić do wzrostu liczby retikulocytów.
  • •
    Pobyt na dużych wysokościach. W odpowiedzi na mniejszą ilość tlenu w powietrzu, organizm stymuluje produkcję czerwonych krwinek.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Wysokie stężenie (retikulocytoza) to ostre lub przewlekłe krwawienie, niedokrwistości hemolityczne (nadmierny rozpad erytrocytów), prawidłowa odpowiedź na leczenie niedokrwistości niedoborowych.
  • •
    Niskie stężenie (retikulocytopenia) to uszkodzenie szpiku kostnego (niedokrwistość aplastyczna, chemioterapia, radioterapia, naciek nowotworowy), ciężkie i przewlekłe niedobory żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego (szpik nie ma surowców do produkcji).

Interpretacja liczby retikulocytów jest zawsze dokonywana w odniesieniu do stopnia niedokrwistości widocznej w morfologii krwi.

• Podwyższone stężenie (retikulocytoza) oznacza, że szpik kostny pracuje intensywnie i prawidłowo odpowiada na sygnał, że w organizmie brakuje czerwonych krwinek. Jest to obraz charakterystyczny dla regeneracji. Taka sytuacja wskazuje, że przyczyna niedokrwistości leży poza szpikiem i jest związana z:
• • •
    Utratą krwi, np. w wyniku krwawienia z przewodu pokarmowego lub po urazie.
  • •
    Nadmiernym niszczeniem czerwonych krwinek, np. w niedokrwistościach hemolitycznych.
  • •
    Skutecznym leczeniem niedoborów, kiedy to szpik nadrabia zaległości w produkcji.
• Obniżone stężenie (retikulocytopenia) w kontekście niedokrwistości jest sygnałem bardziej niepokojącym. Oznacza, że szpik kostny nie jest w stanie wyprodukować odpowiedniej liczby nowych krwinek, aby skompensować ich niedobór. Jest to obraz tzw. anemii aregeneracyjnej. Może to wskazywać na:
• • •
    Problem w samej „fabryce”, czyli uszkodzenie szpiku kostnego (np. w anemii aplastycznej) lub jego zajęcie przez proces chorobowy.
  • •
    Brak surowców do produkcji, czyli ciężki, przewlekły niedobór żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego.
  • •
    Brak „polecenia” do produkcji, czyli niedobór erytropoetyny, hormonu stymulującego szpik, co jest typowe dla przewlekłej choroby nerek.