Prokalcytonina, ilościowo

Prokalcytonina (PCT) to białko, które w warunkach zdrowia produkowane jest w niewielkich ilościach w komórkach C tarczycy jako prekursor hormonu kalcytoniny. Jej stężenie we krwi jest wtedy praktycznie nieoznaczalne.

Wyjątkowa właściwość prokalcytoniny ujawnia się w momencie zagrożenia. W odpowiedzi na ciężkie, uogólnione zakażenie bakteryjne, jej produkcja jest gwałtownie uruchamiana w wielu tkankach całego organizmu, m.in. w wątrobie i płucach, co prowadzi do lawinowego wzrostu jej stężenia we krwi. Co kluczowe, reakcja ta jest znacznie słabsza w przypadku infekcji wirusowych, ponieważ produkowany wtedy przez organizm interferon hamuje syntezę PCT.

Ta unikalna cecha sprawia, że prokalcytonina jest jednym z najważniejszych i najczulszych markerów laboratoryjnych, które pomagają lekarzom:

• szybko ocenić ryzyko ciężkiej infekcji bakteryjnej i ryzyka sepsy,
• odróżnić zakażenie bakteryjne od wirusowego,
• monitorować skuteczność leczenia antybiotykami.

Badanie stężenia prokalcytoniny jest testem specjalistycznym, wykonywanym niemal wyłącznie w warunkach szpitalnych u pacjentów w ciężkim stanie.

Główne wskazania do badania:

• Podejrzenie sepsy lub wstrząsu septycznego.
• • •
    Sepsa to zagrażająca życiu, gwałtowna reakcja organizmu na zakażenie. Badanie PCT jest jednym z pierwszych kroków, gdy u pacjenta występują jej objawy, czyli wysoka gorączka lub niska temperatura ciała (<36°C), przyspieszone bicie serca, szybki oddech, zaburzenia świadomości (splątanie), gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego.
• Różnicowanie przyczyny ciężkiej infekcji.
• • •
    U pacjenta z objawami ciężkiego zakażenia (np. zapalenia płuc), badanie PCT pomaga ocenić, czy jego przyczyną są bakterie (co wymaga antybiotykoterapii), czy wirusy.
• Monitorowanie leczenia.
• • •
    U pacjentów z potwierdzoną sepsą, regularne pomiary stężenia PCT i CRP pozwalają ocenić, czy organizm odpowiada na wdrożone leczenie. Spadające stężenie PCT jest dobrym znakiem prognostycznym i może pomóc lekarzowi w podjęciu decyzji o kontynuacji zastosowanej antybiotykoterapii.
• Ocena ciężkości stanu pacjenta po rozległych urazach, oparzeniach lub dużych operacjach chirurgicznych.

Badanie to nie jest testem profilaktycznym. Jest zlecane w sytuacji zagrożenia życia i pogorszenia stanu zdrowia, najczęściej na Szpitalnym Oddziale Ratunkowym (SOR) lub Oddziale Intensywnej Terapii (OIT):

• Pacjentom w ciężkim stanie ogólnym z objawami ogólnoustrojowej reakcji zapalnej.
• Osobom z podejrzeniem sepsy (posocznicy), u których występuje gorączka, dreszcze, tachykardia (szybkie tętno) i hipotensja (niskie ciśnienie).
• Pacjentom z ciężkim zapaleniem płuc, zakażeniem dróg moczowych (np. odmiedniczkowym zapaleniem nerek) czy zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, w celu oceny ryzyka uogólnienia się infekcji.
• Osobom po ciężkich urazach wielonarządowych, oparzeniach lub rozległych zabiegach chirurgicznych, u których rozwija się gorączka i inne objawy zakażenia.

Częstotliwość badania prokalcytoniny jest ściśle związana z dynamiką stanu pacjenta.

• W diagnostyce badanie wykonuje się jednorazowo, w trybie pilnym, zaraz po przyjęciu pacjenta do szpitala, aby jak najszybciej ocenić jego stan i podjąć decyzje terapeutyczne.
• W monitorowaniu leczenia sepsy. U pacjentów leczonych na OIT, stężenie PCT może być oznaczane codziennie lub co 24/48 godzin. Obserwacja dynamiki zmian (a zwłaszcza spadku stężenia) jest dla lekarza kluczową informacją o skuteczności antybiotykoterapii.

Ponieważ jest to badanie wykonywane w stanach nagłych, od pacjenta nie wymaga się żadnego specjalnego przygotowania.

• Bycie na czczo nie jest wymagane.
• Krew pobierana jest natychmiast, gdy pojawia się wskazanie medyczne.
• Jeśli jest możliwość przed pobraniem można uzupełnić łożysko naczyniowe i wypić szklankę niegazowanej wody.

Istnieje kilka stanów, poza uogólnionym zakażeniem bakteryjnym, które mogą wpłynąć na stężenie PCT.

• Czynniki podwyższające stężenie PCT (niezwiązane z sepsą):
• • •
    Pierwsze 2-3 dni życia u noworodków (występuje fizjologiczny wzrost).
  • •
    Ciężkie urazy wielonarządowe, rozległe oparzenia.
  • •
    Stan bezpośrednio po dużej operacji chirurgicznej.
  • •
    Wstrząs kardiogenny.
  • •
    Niektóre nowotwory (rak rdzeniasty tarczycy, drobnokomórkowy rak płuca).
  • •
    Ostre odrzucanie przeszczepu.
  • •
    Ciężki atak malarii.
• Czynniki nie podwyższające lub podwyższające w niewielkim stopniu stężenie PCT:
• • •
    Zakażenia wirusowe.
  • •
    Zakażenia grzybicze (z wyjątkiem ciężkich, uogólnionych).
  • •
    Zlokalizowane zakażenia bakteryjne (np. ropień, niepowikłane zapalenie pęcherza).
  • •
    Przewlekłe stany zapalne, choroby autoimmunologiczne (bez nadkażenia bakteryjnego).

Interpretacja wyniku prokalcytoniny opiera się na określonych punktach odcięcia, które pomagają w podejmowaniu decyzji terapeutycznych.

• Wartość prawidłowa i stężenie niskie z dużym prawdopodobieństwem może wykluczyć ciężkie, uogólnione zakażenie bakteryjne, w tym sepsę. Taki wynik sugeruje, że przyczyną objawów pacjenta jest prawdopodobnie wczeska faza infekcji, infekcja wirusowa, stan zapalny o innej etiologii lub zlokalizowana infekcja, która nie prowadzi do uogólnionej odpowiedzi zapalnej organizmu.
• Stężenie podwyższone może wskazywać na zlokalizowaną infekcję bakteryjną, taką jak zapalenie płuc, które nie rozwinęło się w uogólnioną sepsę. Może być również wynikiem stanów zapalnych o podłożu nieinfekcyjnym, na przykład w wyniku urazu. Podwyższony wynik stanowi sygnał do ścisłej obserwacji pacjenta, a decyzja o wdrożeniu leczenia, w tym antybiotykoterapii, musi być podjęta w oparciu o pełen obraz kliniczny, uwzględniający inne parametry i stan ogólny pacjenta.
• Stężenie wysokie i bardzo wysokie świadczy o wysokim prawdopodobieństwie ciężkiego zakażenia lub sepsy co przy bardzo wysokich steżeniach może prowadzić nawet do wstrząsu septycznego.