Lipidogram (CHOL, HDL, nie-HDL, LDL, TG)

Lipidogram, nazywany też profilem lipidowym, to zestaw badań krwi, który dostarcza szczegółowych informacji na temat stężeń tłuszczów (lipidów) krążących w Twoim organizmie. To jedno z najważniejszych badań w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych – zawału serca, udaru mózgu czy miażdżycy, które wciąż są główną przyczyną zgonów w Polsce. Regularna kontrola lipidogramu pozwala na wczesne zauważenie nieprawidłowości i wprowadzenie zmian w stylu życia lub leczenia farmakologicznego.

W skład lipidogramu wchodzą:

• Cholesterol całkowity (CHOL). Jest to suma wszystkich rodzajów cholesterolu obecnych we krwi. Sam w sobie daje ogólny obraz, ale do pełnej oceny ryzyka potrzebna jest analiza jego poszczególnych frakcji.
• Cholesterol HDL (lipoproteiny o wysokiej gęstości): jego główną rolą jest transport nadmiaru cholesterolu z komórek i ścian tętnic z powrotem do wątroby, gdzie jest on metabolizowany i usuwany z organizmu. Działa jak ekipa sprzątająca, zapobiegając tworzeniu się blaszek miażdżycowych.
• Cholesterol LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości): powszechnie znany jako „zły” cholesterol. Odpowiada za transport cholesterolu z wątroby do komórek ciała. Gdy jego stężenie jest zbyt wysokie, cholesterol LDL odkłada się w ścianach tętnic, inicjując proces zapalny i tworząc blaszki miażdżycowe. To właśnie one zwężają światło naczyń i mogą prowadzić do zawału serca lub udaru mózgu.
• Cholesterol nie-HDL: to nowoczesny i bardzo ważny wskaźnik. Oblicza się go, odejmując stężenie cholesterolu HDL od stężenia cholesterolu całkowitego (nie-HDL = CHOL - HDL). Reprezentuje on sumę wszystkich aterogennych (czyli sprzyjających miażdżycy) cząsteczek cholesterolu, w tym LDL, VLDL i innych. Stanowi alternatywny do LDL wskaźnik ryzyka, szczególnie w grupie osób z wysokim stężeniem cholesterolu całkowitego (m.in. z cukrzycą i w przewlekłych chorobach nerek).
• Trójglicerydy (TG): to inny rodzaj tłuszczu, który dostarcza organizmowi energii. Ich nadmiar, często związany z dietą bogatą w cukry proste, niską aktywnością fizyczną i spożywaniem alkoholu, również przyczynia się do rozwoju miażdżycy i zwiększa ryzyko ostrego zapalenia trzustki przy bardzo wysokich stężeniach.

Zaburzenia lipidowe przez wiele lat nie dają żadnych objawów, a sieją spustoszenie w Twoich tętnicach. Dlatego kluczowe jest ich regularne, profilaktyczne badanie. Nie czekaj na sygnały alarmowe – wtedy może być już za późno.

Wykonaj badanie profilaktycznie, jeśli jesteś:

• mężczyzną po 40. roku życia,
• kobietą po 50. roku życia lub po menopauzie.

To zalecenia Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego dla osób bez dodatkowych obciążeń.

Badanie należy wykonać niezależnie od wieku, jeśli posiadasz czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Sprawdź, czy któryś z nich Cię dotyczy:

• Nadwaga lub otyłość, szczególnie otyłość brzuszna jest silnie powiązana z nieprawidłowym profilem lipidowym.
• Niska aktywność fizyczna. Siedzący tryb życia sprzyja wzrostowi „złego” cholesterolu i trójglicerydów.
• Dieta bogata w tłuszcze nasycone (tłuste mięso, masło, smalec), tłuszcze trans (fast food, słodycze, margaryny twarde) i cukry proste.
• Palenie papierosów. Dym tytoniowy uszkadza naczynia krwionośne i obniża stężenie dobrego cholesterolu HDL.
• Wysokie ciśnienie i wysoki cholesterol to duet, który wielokrotnie zwiększa ryzyko zawału i udaru.
• Cukrzyca lub stan przedcukrzycowy. Cukrzyca bardzo często wiąże się z tzw. dyslipidemią aterogenną (wysokie TG, niski HDL, prawidłowy lub lekko podwyższony LDL).
• Jeśli u Twoich bliskich (ojciec lub brat przed 55 rokiem życia, matka lub siostra przed 60 rokiem życia) wystąpił zawał serca lub udar.
• Przewlekła choroba nerek, która może zaburzać metabolizm lipidów.

Regularna kontrola profilu lipidowego to fundament dbania o zdrowie serca. Szczególnie polecamy ją:

• Mężczyznom powyżej 40. roku życia, ponieważ statystycznie wcześniej zapadają na choroby sercowo-naczyniowe. Regularne badanie po 40-tce to standard profilaktyki.
• Kobietom powyżej 50. roku życia i w okresie pomenopauzalnym. Do okresu menopauzy kobiety są chronione przez estrogeny, które korzystnie wpływają na profil lipidowy. Po menopauzie ta naturalna ochrona zanika, a ryzyko gwałtownie wzrasta, często przewyższając ryzyko u mężczyzn.
• Jeśli palisz, masz nadwagę, otyłość, nadciśnienie czy cukrzycę, Twój indywidualny wiek serca może być znacznie wyższy niż metrykalny. Lipidogram pozwala ocenić jedno z głównych zagrożeń i podjąć odpowiednie działania.
• Osobom leczonym z powodu zaburzeń lipidowych. Badanie pozwala sprawdzić, czy zmiana diety, zwiększenie aktywności fizycznej lub przyjmowane leki przynoszą oczekiwany efekt w postaci obniżenia stężenia „złego” cholesterolu.
• Osobom z rodzinnym obciążeniem hipercholesterolemią. Jeśli w Twojej rodzinie występowały bardzo wysokie stężenia cholesterolu lub wczesne zawały serca, możesz mieć genetyczne predyspozycje. W takich przypadkach diagnostykę rozpoczyna się znacznie wcześniej, nawet w dzieciństwie.
• U osób z zakażeniami HIV lub w trakcie terapii HAART.

Częstotliwość wykonywania lipidogramu ustala lekarz na podstawie Twojego indywidualnego ryzyka sercowo-naczyniowego.

• Osobom zdrowym, bez czynników ryzyka, z prawidłowymi wynikami zaleca się kontrolę co 3-5 lat.
• U osób z co najmniej jednym czynnikiem ryzyka (np. nadciśnienie, palenie) lub z wynikami bliskimi górnej granicy, kontrola powinna odbywać się przynajmniej raz w roku.

Wiarygodność wyniku lipidogramu w dużej mierze zależy od Twojego przygotowania. Aby uniknąć zafałszowanych wyników, postępuj zgodnie z poniższymi zasadami.

• Zaleca się wykonanie badania na czczo, po 8-12 godzinach od ostatniego posiłku.
• Na badanie najlepiej zgłosić się w godzinach porannych, najlepiej między 7:00 a 10:00.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody. Ułatwi to pobranie krwi.
• W dniu poprzedzającym badanie unikaj intensywnego wysiłku fizycznego. Postaraj się również, aby poranek przed pobraniem był spokojny.
• Przez 3 dni przed badaniem stosuj swoją normalną, codzienną dietę. Nie wprowadzaj żadnych drastycznych ograniczeń.

Na stężenie lipidów we krwi wpływa wiele czynników, które należy uwzględnić przy interpretacji wyniku.

• Czynniki fizjologiczne.
• • •
    Stężenie cholesterolu naturalnie wzrasta z wiekiem. U kobiet przed menopauzą jest zwykle niższe niż u mężczyzn w tym samym wieku.
  • •
    W II i III trymestrze ciąży stężenie cholesterolu i trójglicerydów fizjologicznie wzrasta, dlatego nie jest to dobry moment na diagnostykę zaburzeń lipidowych.
  • •
    Ostry stres może chwilowo podnieść stężenie lipidów.
• Czynniki patologiczne.
• • •
    Niedoczynność tarczycy prowadzi do wzrostu stężenia cholesterolu całkowitego i LDL.
  • •
    Zespół nerczycowy to choroba nerek, której towarzyszy bardzo wysokie stężenie cholesterolu.
  • •
    Choroby wątroby z cholestazą (zastojem żółci) mogą powodować wzrost stężenia cholesterolu.
  • •
    Cukrzyca, szczególnie niewyrównana, prowadzi do wzrostu trójglicerydów i obniżenia HDL.
  • •
    Otyłość i zespół metaboliczny.
• Czynniki farmakologiczne.
• • •
    Leki podwyższające stężenie lipidów, np. niektóre leki moczopędne (diuretyki tiazydowe), beta-blokery starszej generacji, glikokortykosteroidy, sterydy anaboliczne, progestageny.
  • •
    Leki obniżające stężenie lipidów – statyny, ezetymib, fibraty, inhibitory PCSK9, estrogeny.

Wynik lipidogramu dostarcza ważnych informacji o stanie gospodarki lipidowej organizmu i ryzyku sercowo-naczyniowym.

• Podwyższone stężenia
• • •
    Wysoki cholesterol całkowity, LDL i nie-HDL (hipercholesterolemia) to główna przyczyna miażdżycy – przewlekłego procesu, w którym blaszki cholesterolowe odkładają się w tętnicach. Prowadzi to do ich zwężenia i usztywnienia, co może skutkować chorobą niedokrwienną serca, zawałem serca lub udarem niedokrwiennym mózgu.
  • •
    Wysokie trójglicerydy (hipertriglicerydemia) również zwiększają ryzyko miażdżycy. Często współwystępują z otyłością, cukrzycą typu 2 i zespołem metabolicznym. Bardzo wysokie stężenia (>500-1000 mg/dl) stwarzają dodatkowo ryzyko ostrego zapalenia trzustki.
• Obniżone stężenia
• • •
    Niski cholesterol HDL to frakcja, która uczestniczy w transporcie cholesterolu z tkanek obwodowych do wątroby. Niskie stężenie HDL może wskazywać na mniejszą efektywność tego procesu. W połączeniu z innymi niekorzystnymi parametrami (np. wysokim LDL lub trójglicerydami), może zwiększać ryzyko sercowo-naczyniowe. Samo w sobie nie zawsze stanowi problem – jego znaczenie należy ocenić w kontekście całości profilu lipidowego i stanu metabolicznego.
  • •
    Niski cholesterol całkowity i LDL (hipocholesterolemia) zdarza się znacznie rzadziej. Może towarzyszyć nadczynności tarczycy, niektórym nowotworom, skrajnemu niedożywieniu, chorobie Andersona oraz rzadkim chorobom genetycznym.