CK

Badanie stężenia kinazy kreatynowej (CK), znanej też jako fosfokinaza kreatynowa (CPK), to pomiar aktywności we krwi kluczowego enzymu dla komórek o wysokim zapotrzebowaniu energetycznym. Enzym ten występuje w największych stężeniach w tkankach, które zużywają dużo energii, czyli w mięśniach szkieletowych, mięśniu sercowym oraz w mózgu.

Głównym zadaniem kinazy kreatynowej jest tworzenie i odtwarzanie fosfokreatyny – swego rodzaju „magazynu” wysokoenergetycznych wiązań fosforanowych. Gdy mięśnie potrzebują nagłego zastrzyku energii (np. podczas intensywnego wysiłku), CK szybko uwalnia tę energię, umożliwiając skurcz.

W normalnych warunkach, w wyniku naturalnego zużycia komórek mięśniowych, do krwi przenika niewielka, stała ilość CK. Jednakże, gdy dochodzi do uszkodzenia błony komórkowej mięśni – na skutek urazu, intensywnego wysiłku, stanu zapalnego czy niedotlenienia – duże ilości kinazy kreatynowej zaczynają „wyciekać” z komórek do krwiobiegu. Gwałtowny wzrost jej aktywności we krwi jest zatem czułym, choć niespecyficznym, sygnałem alarmowym, wskazującym na uszkodzenie tkanki mięśniowej.

Badanie stężenia CK jest zlecane w wielu sytuacjach klinicznych, głównie przy podejrzeniu uszkodzenia mięśni lub serca.

Warto wykonać badanie, jeśli doświadczasz:

• Silnego bólu mięśni, zwłaszcza połączonego z osłabieniem, który pojawił się po intensywnym wysiłku, urazie lub bez wyraźnej przyczyny.
• Obrzęku i tkliwości mięśni.
• Osłabienia siły mięśniowej i postępującej nietolerancji wysiłku.
• Ciemnego, brunatnego zabarwienia moczu, co może być objawem rabdomiolizy – masywnego rozpadu mięśni.
• Objawów, które mogą sugerować zawał serca, takich jak ból w klatce piersiowej, duszność, zimne poty (choć w tym przypadku kluczowe są badania troponin).

Badanie jest również pomocne w:

• Monitorowaniu leczenia statynami, które w rzadkich przypadkach mogą powodować uszkodzenie mięśni (miopatię).
• Diagnostyce i ocenie postępu dystrofii mięśniowych i innych wrodzonych chorób mięśni.
• Ocenie stanu pacjentów po ciężkich urazach, zmiażdżeniach, oparzeniach czy porażeniu prądem.

Badanie to jest szczególnie ważne dla osób aktywnych fizycznie oraz pacjentów z objawami wskazującymi na problemy mięśniowe lub sercowe. Powinny je wykonać:

• Osoby aktywne fizycznie, zwłaszcza po bardzo intensywnym wysiłku. Ekstremalny wysiłek, szczególnie siłowy lub wytrzymałościowy, do którego organizm nie jest przyzwyczajony, może prowadzić do mikrouszkodzeń mięśni i znacznego wzrostu CK. W skrajnych przypadkach może to prowadzić do rabdomiolizy – stanu groźnego dla nerek.
• Osoby doświadczające niewyjaśnionych bólów i osłabienia mięśni. Badanie pomaga ocenić, czy przyczyną dolegliwości jest proces uszkadzający mięśnie, co wymaga dalszej diagnostyki (np. w kierunku chorób zapalnych mięśni).
• Pacjenci przyjmujący statyny (leki na cholesterol). Jeśli w trakcie leczenia statynami pojawią się bóle mięśniowe, badanie CK pozwala ocenić, czy nie doszło do miopatii polekowej.
• Osoby po urazach, wypadkach, operacjach. Pomiar CK pomaga ocenić skalę uszkodzenia tkanek.
• Osoby z podejrzeniem chorób genetycznych mięśni. W dystrofiach mięśniowych (np. dystrofii Duchenne'a) obserwuje się przewlekle i znacznie podwyższone stężenia CK.

• Diagnostycznie wykonuje się je jednorazowo w momencie wystąpienia objawów. W przypadku podejrzenia zawału serca lub rabdomiolizy, badanie może być powtarzane w serii co kilka godzin, aby ocenić dynamikę wzrostu i spadku enzymu.
• W monitorowaniu, u pacjentów z przewlekłymi chorobami mięśni lub w trakcie leczenia statynami, częstotliwość kontroli ustala lekarz.

• Kluczowym elementem przygotowania jest unikanie wysiłku fizycznego.
• Należy bezwzględnie unikać intensywnego wysiłku fizycznego przez co najmniej 24-48 godzin przed pobraniem krwi. Trening siłowy, długi bieg czy inne forsowne ćwiczenia mogą spowodować znaczny, fizjologiczny wzrost stężenia CK i zafałszować wynik.
• Zaleca się, aby badanie wykonać na czczo, co najmniej 8 godzin po ostatnim posiłku.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.
• Krew najlepiej pobrać w godzinach porannych (7:00-10:00).
• Unikaj spożywania alkoholu na 24 godziny przed badaniem, ponieważ on również może prowadzić do uszkodzenia mięśni.

Na stężenie kinazy kreatynowej we krwi wpływa wiele czynników, które należy uwzględnić przy interpretacji wyniku.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Wysiłek fizyczny to najważniejszy czynnik. Każdy intensywny wysiłek podnosi poziom CK.
  • •
    Osoby z dużą, rozbudowaną masą mięśniową mają fizjologicznie wyższe stężenia CK w spoczynku.
  • •
    Statystycznie wyższe wartości CK obserwuje się u osób należących do populacji osób czarnoskórych.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Stany podwyższające stężenie to uszkodzenie mięśni szkieletowych (urazy, zmiażdżenia, rabdomioliza), choroby zapalne mięśni (polymyositis, dermatomyositis), dystrofie mięśniowe, zawał serca, zapalenie mięśnia sercowego, niedoczynność tarczycy, padaczka (po napadzie drgawkowym).
  • •
    Stany obniżające stężenie to zanik mięśni, choroby wątroby, reumatoidalne zapalenie stawów.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Leki mogące podwyższać stężenie to statyny, fibraty, neuroleptyki, niektóre antybiotyki, alkohol, narkotyki (kokaina, amfetamina).

• Wzrost aktywności CK we krwi niemal zawsze świadczy o uszkodzeniu komórek mięśniowych. Stopień podwyższenia jest proporcjonalny do skali tego uszkodzenia.
• • •
    Niewielki lub umiarkowany wzrost najczęściej jest wynikiem intensywnego wysiłku fizycznego. Może również towarzyszyć niewielkim urazom, przewlekłym chorobom mięśni czy być skutkiem ubocznym przyjmowania niektórych leków (np. statyn).
  • •
    Znaczny i bardzo wysoki wzrost (często tysiące lub dziesiątki tysięcy U/l) wskazuje na masywne uszkodzenie mięśni. Może to być sygnał:
    – Rabdomiolizy, czyli gwałtownego rozpadu mięśni, który jest stanem zagrożenia życia z powodu ryzyka ostrej niewydolności nerek.
    – Zawału serca, chociaż dziś do jego potwierdzenia służą głównie troponiny.
    – Dystrofii mięśniowej, gdzie obserwuje się przewlekle wysokie wartości.
    – Ciężkiego urazu, zmiażdżenia lub zatrucia.
• Niskie stężenie CK rzadko ma znaczenie diagnostyczne. Może być obserwowane u osób z małą masą mięśniową, w stanach wyniszczenia, w chorobach wątroby lub w reumatoidalnym zapaleniu stawów.