Rozmaz krwi manualnie (badanie weryfikujące)

Manualny rozmaz krwi to wysoce specjalistyczne badanie polegające na osobistej, mikroskopowej ocenie wyglądu komórek krwi przez doświadczonego diagnostę laboratoryjnego. Jest to swoiste „dochodzenie”, które rozpoczyna się tam, gdzie kończą się możliwości analizatora hematologicznego.

Podczas gdy standardowa morfologia krwi z rozmazem automatycznym to szybki, ilościowy pomiar (ile jest jakich komórek), rozmaz manualny to ocena specjalistyczna i typowo jakościowa. Polega on na przygotowaniu specjalnego preparatu: kropla Twojej krwi jest rozprowadzana cienką warstwą na szkiełku mikroskopowym, a następnie barwiona. Tak przygotowany preparat trafia pod oko eksperta, który ocenia:

• Układ czerwonokrwinkowy (erytrocyty). Analizuje ich wielkość (czy nie są za małe – mikrocyty, lub za duże – makrocyty), kształt (czy są prawidłowe, czy może zdeformowane, np. w kształcie łzy, sierpa), zabarwienie (stopień wysycenia hemoglobiną) oraz obecność nietypowych struktur wewnątrzkomórkowych.
• Układ białokrwinkowy (leukocyty). Precyzyjnie liczy i różnicuje procentowy udział poszczególnych rodzajów białych krwinek (neutrofili, limfocytów, monocytów, eozynofili, bazofili). Co najważniejsze, ludzkie oko diagnosty jest w stanie zidentyfikować komórki patologiczne, np. komórki blastyczne (wskazujące na białaczkę), atypowe limfocyty (charakterystyczne dla infekcji wirusowych, jak mononukleoza) czy formy niedojrzałe neutrofili (tzw. pałeczki, świadczące o ciężkiej infekcji bakteryjnej).
• Płytki krwi (trombocyty). Diagnosta ocenia ich liczbę w polu widzenia, wielkość oraz to, czy nie tworzą skupisk (agregatów). Agregaty płytkowe są częstą przyczyną fałszywie zaniżonych wyników w pomiarze automatycznym.

Badanie to jest więc niezastąpione w przypadku nieprawidłowości zaobserwowanych w morfologii, tym samym w pogłębianiu diagnostyki chorób krwi, szpiku kostnego, ciężkich infekcji i wielu innych schorzeń. Automatyczne analizatory mogą przeoczyć niektóre formy patologiczne, dlatego rozmaz mikroskopowy jest nadal złotym standardem w tych sytuacjach.

Manualny rozmaz krwi nie jest badaniem przesiewowym. Wykonuje się go niemal wyłącznie jako badanie weryfikujące, zlecane w konkretnych sytuacjach klinicznych, najczęściej z powodu nieprawidłowości w podstawowej morfologii krwi.

Główne wskazania do wykonania manualnego rozmazu krwi to:

• Nieprawidłowy wynik morfologii automatycznej to najczęstsze wskazanie. Gdy analizator hematologiczny sygnalizuje (tzw. „flaguje”) wynik, ponieważ napotkał komórki, których nie potrafi jednoznacznie sklasyfikować, lub gdy poszczególne parametry (np. liczba leukocytów, płytek, wskaźniki czerwonokrwinkowe) znacznie odbiegają od zakresu referencyjnego.
• Podejrzenie choroby hematologicznej. Gdy lekarz na podstawie objawów (bladość, osłabienie, skłonność do siniaczenia, gorączki, powiększone węzły chłonne) podejrzewa chorobę krwi lub szpiku kostnego, np. anemię o niejasnej przyczynie, białaczkę, chłoniaka.
• Badanie pozwala na ocenę morfologii erytrocytów, co naprowadza na przyczynę anemii (np. małe i blade krwinki w niedoborze żelaza; duże w niedoborze witaminy B12/kwasu foliowego; o nietypowym kształcie w anemiach hemolitycznych).
• Ocena w przebiegu infekcji. W przypadku ciężkich lub nietypowo przebiegających zakażeń, rozmaz manualny pozwala ocenić np. obecność młodych form neutrofili czy atypowych limfocytów.
• Monitorowanie leczenia. U pacjentów w trakcie i po chemioterapii badanie służy do oceny stanu supresji i regeneracji szpiku kostnego.
• Podejrzenie chorób pasożytniczych krwi, np. malarii.

• Osobom z nieprawidłowymi wynikami morfologii krwi. Dlaczego? To niezbędny etap weryfikacji i pogłębienia diagnostyki. Pozwala wyjaśnić, co kryje się za alarmującymi sygnałami uzyskanymi z podstawowego badania jakim jest morfologia krwi.
• Pacjentom z podejrzeniem chorób krwi i szpiku kostnego. Rozmaz to jedno z pierwszych i najważniejszych badań w diagnostyce białaczek, chłoniaków, szpiczaka mnogiego, zespołów mielodysplastycznych i innych nowotworów hematologicznych.
• Osobom z anemią o nieznanej przyczynie. Ocena wyglądu czerwonych krwinek pod mikroskopem to kluczowa wskazówka, która pozwala ukierunkować dalsze poszukiwania przyczyny niedokrwistości.
• Pacjentom z gorączką o nieustalonej etiologii. Obraz układu białokrwinkowego może silnie sugerować podłoże infekcji (bakteryjne vs wirusowe) lub naprowadzić na podejrzenie choroby rozrostowej.
• Osobom z objawami skazy krwotocznej (siniaki, wybroczyny) lub zakrzepicy. Mikroskopowa ocena płytek krwi pozwala ocenić ich liczbę, wielkość oraz wykluczyć obecność agregatów, które mogą fałszować wynik uzyskany metodą automatyczną.

• Wykonuje się go jeżeli w morfologii krwi diagnosta laboratoryjny zaobserwował niepokojące wyniki.
• Natomiast rozmaz krwi manualnie powtarza się w zależności od potrzeb diagnostycznych lub w celu monitorowania efektów wdrożonego leczenia.

Przygotowanie jest takie samo jak do standardowego badania morfologii krwi.

• Na badanie należy zgłosić się najlepiej na czczo, czyli po 8-12 godzinach od ostatniego posiłku.
• Krew najlepiej pobrać w godzinach porannych pomiędzy 7.00-10.00.
• W dniu poprzedzającym badanie unikaj intensywnego wysiłku fizycznego.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.
• Poinformuj lekarza i specjalistę medycznego pobierającego krew o wszystkich przyjmowanych lekach. Szczególnie istotne są leki wpływające na szpik kostny, np. stosowane w chemioterapii.

Wynikiem badania jest specjalistyczny opis słowny i procentowy. Na obraz komórek krwi pod mikroskopem wpływa przede wszystkim stan zdrowia pacjenta.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Ciąża może powodować nieznaczne zmiany, np. łagodną neutrofilię.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Stres, wysiłek fizyczny oraz posiłek mogą przejściowo zwiększyć liczbę neutrofili we krwi.
  • •
    Nieprawidłowe nawodnienie może wpłynąć na parametry czerwonokrwinkowe (HCT).
  • •
    Praktycznie wszystkie poważne choroby hematologiczne, ciężkie infekcje, stany zapalne, choroby autoimmunologiczne, nowotwory czy zatrucia będą miały swoje odzwierciedlenie w obrazie mikroskopowym krwi.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Leki stosowane w chemioterapii drastycznie wpływają na wygląd i liczbę wszystkich linii komórkowych.
  • •
    Glikokortykosteroidy powodują wzrost liczby neutrofili i spadek liczby eozynofili i limfocytów.
  • •
    Czynniki wzrostu kolonii (G-CSF) stymulują produkcję i uwalnianie ze szpiku neutrofili, w tym form niedojrzałych.
• Czynniki przedanalityczne:
• • •
    Zbyt długi transport i nieprawidłowe przechowywanie materiału przed analizą może prowadzić do powstawania artefaktów – zmian w kształcie komórek, które mogą utrudniać interpretację lub prowadzić do błędnych wniosków.

Wynik rozmazu manualnego to szczegółowy raport dla lekarza. Poniżej przedstawiono przykłady tego, co mogą sugerować niektóre obserwacje.

• Nieprawidłowości w układzie czerwonokrwinkowym
• • •
    Mikrocyty (małe krwinki) i hipochromia (blade krwinki) są charakterystyczne dla niedokrwistości z niedoboru żelaza.
  • •
    Makrocyty (duże krwinki owalne) mogą wskazywać na anemię megaloblastyczną z niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego.
  • •
    Sferocyty (krwinki kuliste) mogą sugerować wrodzoną sferocytozę lub niedokrwistość autoimmunohemolityczną.
  • •
    Schistocyty (fragmenty krwinek) to bardzo ważny, alarmujący sygnał, mogący wskazywać na mikroangiopatyczną anemię hemolityczną (poważne stany, jak DIC czy TTP).
  • •
    Drepanocyty (krwinki sierpowate) są charakterystyczne dla niedokrwistości sierpowatokrwinkowej.
• Nieprawidłowości w układzie białokrwinkowym
• • •
    Obecność komórek blastycznych (blastów) to krytyczne znalezisko, silnie wskazujące na ostrą białaczkę.
  • •
    Przesunięcie w lewo (wzrost odsetka pałeczek i młodszych form neutrofili): Sugeruje ciężką infekcję bakteryjną.
  • •
    Obecność limfocytów atypowych jest typowe dla infekcji wirusowych, w tym mononukleozy zakaźnej.
  • •
    Hipersegmentacja jąder neutrofili jest charakterystyczna dla anemii megaloblastycznej.