Co to jest świerzb?

Świerzb u człowieka to choroba pasożytnicza, za którą odpowiada pajęczak zadomawiający się w skórze swojej ofiary i składający tam jaja. Zwykle można się nim zarazić w ubogich rejonach oraz w placówkach socjalnych lub zdrowotnych np. w domach starości, szpitalach, domach dziecka, więzieniach. WHO informuje, że najczęściej świerzb „łapią” dzieci i seniorzy, zaś Alicja Buczek, autorka książki o chorobach pasożytniczych, podaje, że głównymi nosicielami są dzieci i młodzież, a liczba zarażonych wzrasta po wakacjach nawet o 21%.

Świerzb w ciąży nie stanowi zagrożenia dla jej przebiegu, ani dla rozwoju dziecka.

Jak wygląda świerzb?

Świerzb to malutki pajęczak: ma mniej niż 0,5 milimetra długości. Dlatego trudno dostrzec go gołym okiem. Widzimy go jako malutkie czarne kropeczki na skórze, które łatwo zignorować.

Świerzb – objawy

Trudno zauważyć, kiedy rozpoczyna się świerzb. Pasożyty są prawie niewidoczne i potrzebują czasu, by złożyć jaja. Pierwsze objawy zwykle pojawiają się po 4 – 8 tygodniach od zarażenia, jednak już w tym czasie pacjent może przenosić świerzb na innych. Szybsza reakcja organizmu (1 – 4 dni od zarażenia się świerzbem) występuje u tych osób, które już miały kontakt z pajęczakiem.

Zmiany skórne pojawiają się najczęściej w partiach wilgotnych i ciepłych jak np. pachwiny lub pachy, a także w okolicy dłoni, w szczególności między palcami. Krostkom zawsze towarzyszy nieustępujący świąd, który nasila się po rozgrzaniu ciała – zwykle w nocy, kiedy pacjent owija się kołdrą. W niektórych przypadkach świerzb może powodować widoczne wypukłe linie na skórze. Są to korytarze, którymi samica świerzbu przemieszcza się, by złożyć jaja.

W zależności od wieku oraz stanu zdrowia osoby dotkniętej świerzbem, a także objawów wyróżniamy następujące rodzaje świerzbu:

1. Świerzb dziecięcy – świerzb u dziecka występuje na podeszwach stóp i dłoniach, czasami też na owłosionej skórze głowy. W tych miejscach zauważalne są krostki, pęcherzyki i guzki.
2. Świerzb wieku podeszłego – u seniorów często obserwuje się spadek odporności. Stąd, podobnie jak w przypadku świerzbu norweskiego, objawy skórne mogą być nasilone. Czasami świąd może być nieadekwatny do rozległości zmian skórnych.
3. Świerzb guzkowy – fioletowe lub brunatne guzki w okolicach intymnych, tj. genitaliach, pośladkach, a także fałdach skórnych to możliwa reakcja na pajęczaka obecnego w organizmie. Mimo że zmiany nie zawierają pasożytów, bardzo swędzą i utrzymują się jeszcze długo po pozbyciu się świerzbu.
4. Świerzb pęcherzowy występuje przede wszystkim u osób starszych i objawia się drobnymi pęcherzykami i nadżerkami na skórze.
5. Świerzb norweski – to najbardziej rozwinięta forma świerzbu. Dotyka osoby z upośledzoną odpornością, zaburzeniami psychicznymi, obłożnie chore lub zaniedbane np. w wyniku trudnej sytuacji materialnej, a także tych pacjentów, którzy zignorowali początkowe sygnały mogące świadczyć o obecności pasożyta. Ponieważ odporność wymienionych osób jest słaba, namnażanie się pasożyta jest wyjątkowo intensywne. Duża liczba pasożytów prowadzi do nadmiernego rogowacenia skóry i powstawania grubych łusek oraz brodawkujących wykwitów skórnych. Może też dojść do uogólnionego zapalenia skóry.

Z czym można pomylić świerzb?

Świerzb we wczesnej fazie można pomylić np. z trądzikiem, łuszczycą, lub atopowym zapaleniem skóry, wszawicą, alergicznym kontaktowym zapaleniem skóry lub zapaleniem mieszków włosowych. To, co odróżnia świerzb od reszty to nieustające swędzenie, które jest szczególnie nasilone u dzieci i osób starszych oraz (w odróżnieniu od bostonki czy wiatrówki) brak dodatkowych objawów takich jak gorączka lub wymioty. Ponadto świerzb nie występuje na twarzy.

Czy istnieje domowy test na świerzb?

Choć niektóre pasożyty można złapać w „pułapkę” i ocenić, czym są (jak np. owsiki), świerzb nie jest jednym z nich. Rozpoznanie opiera się na ocenie klinicznej wykonanej przez lekarza. Czasami wykonuje się test na obecność świerzbu pod dermatoskopem. Jeszcze inną możliwością jest badanie zeskrobin naskórka pod mikroskopem, które pomaga stwierdzić obecność pasożytów. Wadą tej metody jest niska czułość, przez co brak pasożytów w badaniu nie wyklucza świerzbu na 100%.

Świerzb – leczenie

Leczenie świerzbu u człowieka w większości przypadków trwa 1 dzień. Zwykle człowiek jest nosicielem 10 – 15 takich pasożytów, dlatego można się ich szybko pozbyć. Wyjątek to świerzb norweski, który jest trudniejszy do wyplenienia, ponieważ w tym przypadku pajęczaków są już miliony.

Leki na świerzb

Doktor Andrzej Szmurło w rozmowie z Pulsem Medycyny informuje, że najskuteczniejszym lekiem na świerzb jest permetryna. Jest bezpieczna i może być stosowana również u dzieci powyżej 2. miesiąca życia oraz kobiety w ciąży. Preparat wsmarowuje się w skórę od szyi w dół i pozostawia na cały dzień lub noc (8 – 14 godzin). Ponieważ nie brudzi ubrań i nie ma zapachu, nie przeszkadza w codziennych czynnościach.

Domowe sposoby na świerzb

Domowe leczenie świerzbu nie zastąpi leczenia sprawdzonymi medycznie maściami. Może jednak pomóc pozbyć się pasożytów lub złagodzić swędzenie. Warto jednak zaznaczyć, że wymienione sposoby, choć obiecujące, potrzebują dodatkowych badań, które potwierdziłyby w 100% ich skuteczność.

Czego nie lubi świerzbowiec?

1. Olejku z drzewa herbacianego. Badanie Thomas i in. wskazuje, że właściwości tego olejku pomagają zwalczać świerzb. Autorzy badania twierdzą, że produkty z zawartością >5% olejku z drzewa herbacianego są skuteczne i powodują mało skutków ubocznych.
2. Aloesu. Badanie na małej próbie badawczej wskazuje, że żel aloesowy jest równie skuteczny, co maści z zawartością benzoesanu benzylu.
3. Olejku z goździków. Badanie z University of Queensland sugeruje, że wchodzące w skład olejku acetyleugenol i izoeugenol są równie toksyczne dla świerzbu, co maści oparte o benzoesan benzylu.
4. Pieprzu cayenne. Zawarta w nim kapsaicyna, odpowiadająca za ostrość tego
   pieprzu, w kontakcie ze skórą ma łagodzić świąd i ból towarzyszący świerzbowi.

Co jeszcze mogę zrobić, by pozbyć się świerzbu?

1. Zdezynfekuj wszystkie ostatnio używane ubrania, ręczniki i pościel: wypierz je w wysokiej temperaturze (co najmniej 60°C).
2. Te ubrania, których nie da się wyprać (np. buty), włóż do worka strunowego i odstaw na 3 dni lub wstaw na 12 godzin do zamrażarki, w której panuje temperatura -20°C). W tym czasie świerzb wyginie.
3. Dokładnie odkurz i/lub zdezynfekuj dywany, materace i wszelkie często używane powierzchnie. Możesz też okryć je folią malarską na 1 tydzień.

Jak poznać, że świerzb jest wyleczony?

Świąd po wyleczeniu świerzbu może utrzymywać się jeszcze kolejne 4 tygodnie, co może sprawić, że zwątpisz w skuteczność leczenia. Lekarz może przepisać leki antyhistaminowe, które zahamują reakcję alergiczną na świerzb, odpowiadającą za świąd. Jeśli mimo to nie możesz przestać się drapać, skonsultuj się ze swoim lekarzem.

Co pomaga na swędzenie skóry?

Poza specjalnymi lekami antyhistaminowymi lub preparatami na świąd (nie tylko po świerzbie!) wypróbuj też:

1. Zimne okłady – weź kostki lodu lub opakowanie mrożonek, owiń je czystym ręcznikiem i przyłóż do swędzących miejsc. Trzymaj ok. 10 minut lub do momentu, gdy poczujesz ulgę.
2. Kąpiel z mączką owsianą koloidalną – to sposób, którego skuteczność potwierdza Amerykańskie Towarzystwo Dermatologiczne.
3. Delikatne, antyalergiczne kremy, a ponadto zwróć uwagę na wilgotność powietrza w Twoim domu. Dobrą praktyką jest stosowanie nawilżacza powietrza.
4. Wazelinę, szczególnie jeśli z natury masz suchą skórę.
5. Noszenie luźniejszych ubrań, które nie będą ocierać się o wrażliwą skórę.

Zwróć też uwagę na stosowane kosmetyki: unikaj tych perfumowanych.

Czy świerzb jest zaraźliwy?

Tak. Do zarażenia dochodzi przede wszystkim przez bezpośredni kontakt ze skórą osób chorych (także w trakcie kontaktów seksualnych) lub przez kontakt z tapicerowanymi meblami, pościelą lub zabawkami (w przypadku świerzbu norweskiego). Kontakt ten musi trwać na tyle długo, by pajęczaki zdążyły przemieścić się na drugą osobę: a warto wiedzieć, że świerzb nie potrafi skakać ani latać. Świerzb traci zdolność przemieszczania się poniżej 20°C.

Czy świerzb u psa jest zaraźliwy dla ludzi?

CDC podkreśla: nie jest to możliwe. Za świerzb u zwierząt odpowiadają inne rodzaje świerzbowca.

Nie każde swędzenie oznacza świerzb. Pamiętaj, że może to być np. wynikiem alergii lub atopowego zapalenia skóry. Jeśli swędzi Cię skóra, ale nie masz wysypki ani żadnych innych objawów skórnych, być może jest to związane z cukrzycą lub problemami hormonalnymi. W takiej sytuacji warto przebadać swoje zdrowie. Umów się na darmową konsultację, w której specjalista podpowie Ci, jakie badania warto wykonać.