Atopowe zapalenie skóry (AZS) – objawy, leczenie, pielęgnacja

Atopowe zapalenie skóry – co to jest?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to choroba zapalna, w której rozwój zaangażowane są czynniki genetyczne. Do wystąpienia objawów najczęściej dochodzi w wyniku kontaktu skóry z różnymi alergenami. AZS nazywamy także egzemą atopową lub wypryskiem atopowym. Dawniej AZS nazywano również alergicznym zapaleniem skóry, wypryskiem alergicznym i świerzbiączką.

Atopowe zapalenie skóry (AZS) – objawy

• Świąd,
• suchość skóry,
• łuszczenie się naskórka,
• zaczerwienienie skóry,
• zgrubienia zmian chorobowych,
• skłonność do bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych zakażeń zmian.

Przebieg AZS

Atopowe zapalenie skóry najczęściej pojawia się już w wieku niemowlęcym. Po jakimś czasie objawy choroby mogą minąć samoistnie lub w wyniku leczenia. Często jednak AZS ma charakter przewlekły i nawracający. Oznacza to, że objawy choroby powracają po jakimś czasie lub występują stale, ale mają różny stopień nasilenia. Ze względu na wiek, w jakim się pojawiają oraz umiejscowienie zmian, wyróżnia się:

Atopowe zapalenie skóry u niemowląt

Objawy pojawiają się u dzieci przed ukończeniem 2 lat, a najczęściej u niemowląt w 3. miesiącu życia. Zmiany występują na skórze twarzy i głowy, na uszach, tułowiu, rękach i nogach (szczególnie w miejscu zgięcia łokci i kolan). W tym okresie atopowe zapalenie skóry zwykle ma postać ostrego stanu zapalnego. Skóra staje się czerwona, pojawiają się grudki, z których sączy się wydzielina. Zmiany są bardzo swędzące, dziecko się drapie, co może prowadzić do nadkażeń bakteryjnych i powstania strupów.

Atopowe zapalenie skóry (AZS) u dzieci

Objawy pojawiają się między 3. a 12. rokiem życia. Mogą wystąpić pierwszy raz w życiu, ale mogą być też być kontynuacją choroby z okresu niemowlęcego. Zmiany najczęściej obejmują zgięcia kolan i łokci, nadgarstki, grzbiet dłoni i stóp, szyję, skórę twarzy, powieki i okolicę ust. Rzadziej zlokalizowane są na podeszwach stóp i opuszkach palców. Na początku skóra staje się sucha, czerwona i swędząca. Z czasem ulega zgrubieniu, ciemnieje i powstają bruzdy – jest podobna do kory drzewa. W wyniku drapania może dojść do nadkażeń bakteryjnych.

Atopowe zapalenie skóry u młodzieży i dorosłych

Symptomy choroby występują po 12. roku życia. Zmiany mogą objąć całe ciało, mogą też wystąpić tylko na którejś jego części (twarzy, szyi, klatce piersiowej, rękach, nogach). Najczęściej są symetryczne i mają postać wyprysku. Zmieniona chorobowo skóra staje się gruba, bardzo sucha i swędząca.

Miejsce występowania zmian w AZS ze względu na wiek:

Jak wygląda atopowe zapalenie skóry?

Atopowe zapalenie skóry a łuszczyca

Początkowe zmiany skórne w atopowym zapaleniu skóry i łuszczycy mogą być do siebie podobne. Jednak występują one w innych miejscach na ciele. Zmiany atopowe są też bardziej swędzące niż zmiany łuszczycowe.

Diagnostyka AZS

Jeśli podejrzewasz u siebie lub swojego dziecka atopowe zapalenie skóry, skonsultuj się z dermatologiem lub alergologiem. Choroba nie zawsze jest łatwa do zdiagnozowania, ponieważ wiele objawów może przypominać inne stany zapalne skóry. Dlatego w diagnostyce AZS stosuje się kryteria Hannifina-Rajki. Dzielą się one na mniejsze i większe. Aby lekarz mógł stwierdzić atopowe zapalenie skóry, muszą być spełnione 3 z 4 kryteriów większych. Kryteria mniejsze stanowią jedynie uzupełnienie wywiadu.

Kryteria większe:

• świąd,
• charakterystyczne umiejscowienie zmian skórnych,
• przewlekły i nawrotowy przebieg choroby,
• występowanie dziedzicznych chorób alergicznych (atopii) u innych członków rodziny.

Kryteria mniejsze:

• suchość skóry,
• rogowacenie przymieszkowe i/lub rybia łuska,
• wystąpienie pierwszych objawów choroby w dzieciństwie,
• podwyższone stężenie IgE w surowicy,
• dodatnie wyniki testów skórnych z alergenami,
• nawracające zakażenia skóry,
• nietolerancje pokarmowe np. nietolerancja glutenu,
• nietolerancja wełny,
• łupież biały,
• biała pokrzywka dermograficzna,
• rumień twarzy,
• zapalenie czerwieni wargowej,
• zaćma,
• stożek rogówki (degeneracyjna, niezapalna choroba rogówki oka),
• nawrotowe zapalenie spojówek,
• przebarwienia powiek i skóry wokół oczu,
• objaw Dennie-Morgana (dodatkowy fałd skórny poniżej dolnej powieki) – występuje tylko w przypadku AZS,
• zapalenie brodawek sutkowych,
• nasilenie objawów w sytuacjach stresowych,
• natychmiastowe odczyny skórne.

Jakie badania krwi wykonać przy podejrzeniu atopowego zapalenia skóry?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) – leczenie

Atopowe zapalenie skóry leczy się przyczynowo i objawowo. W leczeniu przyczynowym konieczne jest zidentyfikowanie alergenu – substancji, która wywołuje objawy lub przyczynia się do ich nasilenia. Alergenami mogą być niektóre pokarmy, pyłki roślin, roztocza, sierść zwierząt, leki i różne substancje chemiczne znajdujące się np. w kosmetykach. 

Leczenie objawowe polega na doustnym lub miejscowym podaniu leków, których celem jest złagodzenie nieprzyjemnych dolegliwości AZS. 

Leki na atopowe zapalenie skóry

W leczeniu atopowego zapalenia skóry najczęściej stosuje się:

• leki przeciwhistaminowe – stanowią podstawę leczenia AZS,
• kortykosteroidy – w postaci maści sterydowej,
• leki immunosupresyjne,
• leki biologiczne np. dupilumab,
• emolienty – w formie emulsji, kremów i balsamów, które nawilżają i natłuszczają skórę. Wspierają funkcje bariery skórnej, która w AZS jest zaburzona.

W leczeniu AZS stosuje się także fotochemioterapię oraz fototerapię. W obu przypadkach do leczenia zmian wykorzystuje się światło ultrafioletowe. W fotochemioterapii zmienioną chorobowo skórę dodatkowo smaruje się związkami chemicznymi (fotouczulaczami), które zwiększają skuteczność naświetlań.

W przypadku ciężkiego przebiegu choroby można stosować tzw. mokre opatrunki. Gazę albo inny materiał nasącza się maścią sterydową lub emolientem i delikatnie owija chore miejsce.

Maść z witaminą A

Maść z witaminą A ze względu na wysoką zawartość retinolu jest bardzo dobrym kremem na atopowe zapalenie skóry. Ma tłustą konsystencję, ale dość dobrze się wchłania, pozostawiając na skórze cienką warstwę ochronną. Doskonale nawilża, odżywia i regeneruje skórę. Skutecznie łagodzi podrażnienia i zapobiega utracie wody. Ze względu na wysoką zawartość retinolu możesz stosować maksymalnie 2-3 razy dziennie.

Czy atopowe zapalenie skóry jest wyleczalne?

Atopowe zapalenie skóry nie jest w pełni wyleczalne. Objawy choroby można złagodzić lub „wyciszyć”. Jednak w pewnych sytuacjach lub na skutek niektórych czynników środowiskowych choroba może ponownie dać o sobie znać. Jeśli cierpisz na AZS, powinieneś dobrze poznać chorobę i obserwować swoje ciało. Dzięki temu dowiesz się, co u Ciebie nasila objawy. W dalszej części artykułu dowiesz się, jak pielęgnować skórę atopową i jakie zmiany wprowadzić w codziennym życiu, aby złagodzić objawy i uniknąć nawrotu choroby w przyszłości.

Pielęgnacja skóry atopowej

Pielęgnacja skóry atopowej nie jest łatwa, szczególnie jeśli objawy są bardzo nasilone. Na szczęście w aptekach dostępnych jest wiele kosmetyków i specjalistycznych preparatów, które skutecznie złagodzą nieprzyjemne objawy choroby.

Podstawą pielęgnacji skóry atopowej powinny być emolienty. Są to preparaty kosmetyczne lub dermatologiczne, które działają nawilżająco, natłuszczająco, zmiękczająco i regenerująco. Mają także właściwości przeciwzapalne i skutecznie łagodzą uciążliwe swędzenie. Działają zarówno na powierzchni skóry, jak i w jej głębszych warstwach. Na naskórku tworzą ochronną warstwę okluzyjną, która zapobiega utracie wody. Wnikając w głąb skóry, zatrzymują wodę, co znacznie poprawia poziom jej nawilżenia. Emolienty na atopowe zapalenie skóry dostępne są w formie oliwek, kremów, balsamów i maści.

Płyn do kąpieli na atopowe zapalenie skóry

Długa kąpiel w wannie nie jest wskazana przy atopowym zapaleniu skóry. Skóra atopowa nie lubi długiego kontaktu z wodą. Nie toleruje też zbyt zimnej lub gorącej wody oraz wahań temperatury. Dlatego zaleca się szybkie, maksymalnie 10-minutowe prysznice. Nie zawsze jest to jednak możliwe, np. w przypadku niemowlęcia. Małe dziecko z atopowym zapaleniem skóry można wykąpać w wanience, ale trzeba przestrzegać poniższych zasad:

• do kąpieli należy użyć emolientu lub emulsji dedykowanej dzieciom z AZS;
• czas kąpieli to maksymalnie 10 minut;
• odpowiednia temperatura to 37-37,50C;
• po kąpieli skórę osuszamy ręcznikiem, bez pocierania.

Szampon na atopowe zapalenie skóry

Emolienty stosuje się nie tylko na ciało i twarz, ale także na skórę głowy. Szampon na atopowe zapalenie skóry nie tylko złagodzi swędzenie i łuszczenie się naskórka, ale także pozytywnie wpłynie na włosy i ułatwi ich rozczesywanie.

Nie wiesz, na co zwracać uwagę przy wyborze kosmetyku na AZS? Kliknij i pobierz PDF-a z listą składników, których warto szukać w składzie kosmetyków oraz tych, których lepiej się wystrzegać.

Suplementacja w atopowym zapaleniu skóry

Zabiegi kosmetyczne a atopowe zapalenie skóry

Jeśli chorujesz na atopowe zapalenie skóry, a chciałabyś skorzystać z zabiegów w salonie kosmetycznym, najpierw porozmawiaj o tym ze swoim lekarzem lub kosmetyczką. Nie wszystkie zabiegi mogą być wykonywane przy atopowym zapaleniu skóry. To, z jakich zabiegów możesz skorzystać, zależy też od stopnia nasilenia objawów oraz stosowanego leczenia.

Atopowe zapalenie skóry a tatuaż

Osoby cierpiące na atopowe zapalenie skóry nie powinny robić sobie tatuażu. Ich skóra jest bardzo wrażliwa i może źle zareagować na nakłucia. Ponadto mogą wystąpić reakcje uczuleniowe a proces gojenia się tatuażu będzie trwał znacznie dłużej niż u osób bez AZS.

Atopowe zapalenie skóry (AZS) – przyczyny

Atopowe zapalenie skóry ma podłoże genetyczne, ale do dzisiaj naukowcy nie wiedzą, w jaki dokładnie sposób choroba jest dziedziczona. Zaobserwowano, że u 30% osób mających objawy AZS doszło do mutacji genu kodującego białko filagrynę (gen FLG). Gen ten odpowiada za prawidłowy rozwój naskórka, który między innymi chroni skórę przed nadmierną utratą wody. Jeśli wytwarzanie filagryny jest zaburzone, naskórek nie formuje się prawidłowo, przez co nie może spełniać swojej funkcji. Dochodzi do przesuszenia i podrażnienia skóry. Pojawiają się charakterystyczne objawy AZS.

Jeśli w Twojej rodzinie ktoś cierpi na AZS, jest spora szansa, że objawy choroby również Ciebie dotkną. Kiedy rodzice chorują na atopowe zapalenie skóry, u dziecka szansa na pojawienie się choroby wynosi 70%. Jeśli choruje jeden rodzic, szansa na zachorowanie dziecka wynosi 30%. W przypadku zdrowych rodziców szansa zachorowania dziecka wynosi 5-15%.

Rozwojowi zmian chorobowych sprzyja również wiele czynników środowiskowych:

• alergeny: 
  • pokarmowe np. białko, owoce.
  • wziewne – pyłki roślin, roztocza, sierść zwierząt, grzyby.
  • kontaktowe – metale, substancje zapachowe, konserwanty, tkaniny np. wełna.
• stres;
• zanieczyszczenie środowiska;
• palenie tytoniu → zobacz jak i dlaczego warto rzucić palenie;
• wahania temperatury;
• nieodpowiednia wilgotność powietrza;
• zakażenia bakteryjne np. gronkowiec złocisty

Czy atopowe zapalenie skóry jest zaraźliwe?

Atopowe zapalenie skóry nie jest zaraźliwe. Przyczyną choroby nie są drobnoustroje, lecz złożone czynniki genetyczne i środowiskowe.

Atopowe zapalenie skóry (AZS) – profilaktyka

Jeśli chorujesz na atopowe zapalenie skóry, jesteś bardziej wrażliwy(-a) na niekorzystne działanie czynników zewnętrznych. To, co jesz, także wpływa na kondycję Twojej skóry. Aby złagodzić nieprzyjemne objawy choroby, stosuj się do poniższych zasad:

1. Jedz zdrowo – ze swojego jadłospisu wyeliminuj żywność przetworzoną, która jest pełna konserwantów i wzmacniaczy smaku. Postaw na świeże owoce i warzywa, które są źródłem wielu witamin i minerałów. Spożywaj produkty bogate w kwasy tłuszczowe omega, linolenowe oraz DHA. Znajdziesz je np. w tłustych rybach (łosoś, tuńczyk, śledź, makrela), orzechach, oleju z wiesiołka, oleju rzepakowym i siemieniu lnianym. Wzmacniają one barierę wodno-lipidową, dzięki czemu zapobiegają utracie wody z naskórka oraz działają przeciwzapalnie.

Niedobory nasilające objawy AZS

2. Wybieraj naturalne kosmetyki – szczegółową pielęgnację skóry atopowej opisaliśmy powyżej, jednak pamiętaj o sprawdzaniu składu kosmetyków → zobacz, jakich substancji w kosmetykach unikać, a jakich szukać. W aptece szukaj kosmetyków do pielęgnacji skóry atopowej.

3. Zwróć uwagę na środki piorące – mając skłonność do atopii raczej będziesz musiał(-a) zrezygnować z tradycyjnych środków piorących. Nawet porządne płukanie może zostawić na odzieży śladowe ilości substancji drażniących. Dlatego pierz odzież w środkach przeznaczonych dla niemowląt, płatkach mydlanych lub specjalnych preparatach dedykowanym osobom ze skórą wrażliwą.

4. Wybierz prysznic zamiast kąpieli – skóra atopowa nie lubi długiego moczenia i wysokich temperatur. Jeśli jesteś fanem(-ką) długiego wylegiwania się w wannie, musisz zrezygnować z tej przyjemności. Szybki prysznic (nie dłuższy niż 10 minut) w ciepłej/letniej wodzie o maksymalnej temperaturze 35℃ (37℃ u niemowląt) to coś, co Twoja atopowa skóra lubi najbardziej.

5. Wychodząc spod prysznica, nie trzyj skóry ręcznikiem, tylko go delikatnie przykładaj.

6. Wybieraj naturalne tkaniny – skóra atopowa chce czuć się swobodnie, nie lubi przylegających do ciała ubrań i sztucznych tkanin, które nie przepuszczają powietrza. Wybieraj ubrania wykonane z naturalnych materiałów: bawełny, lnu, jedwabiu. Zwróć też uwagę na wełnę. Kiedyś przy atopowym zapaleniu skóry była kategorycznie odradzana, ze względu na „gryzącą” fakturę. Jednak wełna wełnie nierówna: wełna merynosowa jest mięciutka i bardzo przyjemna w dotyku. Badania pokazują, że noszenie ubrań z wełny merynosowej może złagodzić nieprzyjemne objawy AZS.

7. Zwróć uwagę na roztocza i sierść zwierząt – jeśli jesteś na nie uczulony, będziesz musiał(-a) wyeliminować je ze swojego otoczenia albo przejść odczulanie. Nie wiesz, czy masz na nie alergię? Przebadaj się w tym kierunku. Pakiet alergiczny pozwala ocenić aż 28 najczęstszych alergenów.

8. Zapanuj nad stresem – niestety stres jest jednym z głównych „wyzwalaczy” objawów atopowego zapalanie skóry. Możesz starannie dbać o swoją skórę, stosować się do powyższych zaleceń, ale jeśli będziesz przewlekle zmęczony i zestresowany, objawy i tak mogą się nasilić. Dlatego zadbaj o siebie. Każdego dnia znajdź chwilę, żeby się zrelaksować. Poszukaj odpowiedniej dla siebie aktywności fizycznej, pójdź na spacer, obejrzyj dobrą komedię i śmiej się szczerze. Wypróbuj technik relaksacyjnych – oddechowych, relaksacji Jacobsona czy Schulza. Zdajemy sobie sprawę, że łatwo powiedzieć, a trudniej zrobić, dlatego mamy dla Ciebie listę skutecznych technik relaksacyjnych.